R1 splablikasi oliy ya o'rta

Spirova L.F., Yastrebova A.V. Uchitelyu o detyax s narusheniyami rechi.M., Prosvesheniye — 1985.

10 Pravdina O.٧. Logopediya. Mi, Prosvesheniye -- 1969. V xrestomatii po logopedii

SAVOL VA TOPSHIRI£LAR

1. 
   Tutilib gapirish nuqsoni boshqa nuqsonlardan nima bilan farq qiladi?
   
2. 
   Tutilib gapirish nuqsoni nimalardan kelib chiqadi?
   
3. 
   Kompleks chora-tadbirlar deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   
   tashkil etilmoqda?
   
   Tutilib gapiruvchi kishilarga qayerda va qanday yordam
   

9. 
   bob Suzva jumla tuzilishl kamchiliklari
   
   1. 
      Alaliya xaklda umumiy ma’lumot
      

Reja

L Alaliya huqsoninihg ta’rifi

1. 
   Sistemali nutq naqsonlariga nimalar kiradi?
   
2. 
   Alalik bollar boshqa anomal bolalardan nima bilan farq qiladi?
   
3. 
   Motor va sensor alaliklar bir-biridan nima bilan farq qiladi?
   

Alaliya (g-ekcha a-yo'q, 'all - nutq, gapiraman) - umumiy nutq rivojlatishining kattagina kamr^١ilisf, fiziologik eshitish qobiliyati saqlangan hold“ gapira olmasllik soqov bo'lish. Bu nuqson nutqning batamom yo'qligi yoki uning kam taraqqiy etga^allgi bilan harakterla^iadi.

Olimlarning taHd^Mch“ alaliya bosh miyaning chap yarim sharidagi nutqni idora etuvchi zonalarnmg homiladorlik davrida yoki bolaning ilk yoshida jaroxatlanishi, kam taraqqiy etganligi natijasida vujudga keladi analigatorlarnihg faoliyati sekinlashadi.

Amaliyot shuni ko'rsatadiki, alalik bolalarning baMilarida jismoniy va aqliy rivojlainishi ham sekinlashadi. Bu hoi ularni boshqa kamchiliklar bor bolalardan ajratib olishda qiyinchiliklarni tag‘disadi. Alalik bolalarda aqliy va boshqa kamchiliklar ikkilamchi hodisa sifatida vujudga keladi. Bordi-yu, alaliya barxam topib. nutq tiklanadigan bo'Isa, ulardagi ikkilamchi hodisalar kamayadi yoki batamom yo‘qolib ketadi. Maktabgacha yoshdagi alalik bolalarga maxsus nutq bog'chalarida o'z vaqtida to‘g‘rf yordam berib, tegishli choralar ko'rilsa, ular ommaviy maktabning birinchi sinfidan boshlab dastur materiallarini o‘zlasatirisai va keyinchalik oliy o‘quv yurtlarida ham o'qishini davom ettirishlari mumkin,

Gapira olmaslik serjaxillikka, odamlarga aralashmaslik, parishonxotirlikka, ruhan qiynalish va boshqa noxush fazilatlarning kelib caiqisaiga sabab bo'lishi mumkin. Alalik bola gapirishni istamaydi, bunga qiziqmaydi. CTz istaklarini bildirishda imo- ishoralardan keng foydalanadi, ،-5 yashar bola 1-2 yashar bolaga o'xshab. so'zlarni chala, o zgacha, qisqartirib talaffuz etadi (ashsha, umma, bi-bi) undovlari keng ishlatiladi. Ayrirn alalik bolalar bildiraydi. tovush va tovush birikmalarini ongsiz suratda avtomatik ravishda talaffuz etadi, exilogiya (aks sado nutqi) kuzatiladi. ularning lug'ati nihoyatda kambag‘“'. “grammatik boMadi.. Alkalik bolalarning butun nutq aiatemaaL ya'ni barcia iomonlari: OorstiO-Oonematik, IsksiO va grammatik komponentla^r’i rivojlanmagar bo'adi.

Logipediya Oaridar ololiyarirg turli hi 1 0IaaaifikatsiyaIari movjud (Aiibmon (1925). R.YE Irvira (1951) V.K.Orifinskaya (1963), V.A.KovsbiOov (1985) va boslcalar). Shartii ravishda olaliyoring motor va sensor turga bo'lirisli mumkin. Biroq aloliyaning sof holdagi bir tur¡ amaliyotdo kamdan-kam kuzotiladi. Motor - sensor yoki senso-moior turlari ko'proc uchrab turadi. Motor alolivada rutq a’zolorini harokotgo keltiruvcbi anolizator jorolotlangonligi tufayli bola o'zi gapiraolmoydi, lekin otroOdagilor nutqini esbitadi va tusbunodi. Mensor olalivada esa nutqini idrok etish analizatorlarinirg fooliyati buzulgonligi tufayli, bolaning nuiq apparati yaxshi rivojlangan bo'so lam, u gapirmoydi.

Kor-so٩ov bolaloming fiziologik eshiiuv layocati rivojlonmoganligi iuOavIi ular nutqdan boshqa tovushlorni bam esliOmoydilar, ularning ovozi yo،c yoki nihoyotda past bo‘ladi. Alalik bolalarda eso ovoz kuchli bo'lib, ular imo-isboro qilgonlorido ma’lum tovush yoki tovusl birikmolarini jorangli ovoz bilan oytadilar. Kar- soqov bolalarning culog'idogi, jumiodon quloq ichida joyloslgon vestibulyaior apporotidagi nucsorlor ulorning umumiy yurish-turishi, qodom ioshloshiga ta’sir etsa, alalik bolalarda bundoy kamclil-iklar kuzotiimaydi.

£ulog‘i og'ir bolalar ovozlarni umuman eshitmaydigan yoki kam esbitodigan bo'so, alaliO bolalar nutqda iosl٦٩orí tovusllarri yooshi eshitadi, AlaliOning ovoz joronglongon, iiniq, qulog'i og‘ri bololornirg ovozi esa jarongsiz, kucbsiz bo’ladi. Alalik 0o‘pr bollarda umumon goprmoydi, qulog'i og’ir bola esa o‘z fooliyatida nuOqdan Ooydalanadi. Albatta qulog'¡ og’ir bola nuiqi o'zgacha grammatik qoidalarga to’g’ri kelmavdigan, ko’p oatoli bo'lsa ham, bola o،z fikrini rutq orqali boyon etishga harakat qiladi.

Alalik bolalar oligofren bolalardan o'zining orgi, idrokligi bilan ojralib turadi, Ular o'zini otrof-mulitga muvofiqlasltirib, mos rovishda, ya’ni odekvot tutsalar, oligofren soqov bololor rihoyaidv og’ir, ongsiz bo'ad i,

Alalivori og'ir asabiy --ruhiy sbikostlarisllar noiijasida paydo bo'lgan voqiincba saqovlik - mutizimidar lam ojrota bilish kerak. Oattic co'rcish, layajonlanish natijasida bola 3-، kun gopínnoslígí mumkin. Biroq bu loi vact'mclo bo'lib, keyincholik bolo varo gapirib ketadi,

Ayrim kar-soqov ota-onalarining kichik yoshdagi bolalarida kuzatiladigan soqovlik xam alaliyadan keskin farq qiladi.

Ijtimoiy-psixologik sabablardan kelib chiqqan soqovlik isterik bolalarda nutq negativizm tufayli. ya’ni gapirishni hoxlamaslikka aloqador boMadi. Bunday bolalar o‘.ziga yoqqan kishilarga gapiradi. yoqmagan kishilarga esa mutlaqo gapirmaydi. Bularni ham alallik bolalardan ajrata olish kerak.

Artikuliyatsion a’zolardagi qupol o^garishlar ham. masalan til. lab falaji soqovlikka sabab boMishi mumkin.

Yuqorida ko‘rsatilib o‘tilgan nuqsonlarni iloji boricha barvaqt ajratib. bolalarni tegishli maxsus muassasalarda ta’lim - tarbiya olishini ta’minlash nihoyatda muhim. Afsuski. hozirgi kunda hali ham ayrim alalik bolalar maxsus nutq bog'chalari. maktablarga yuborilmasdan. balka aqli zaif bolalar uchun. qulog‘i og‘ir. kar-soqov bolalar maktablari va bogYhalariga tushib qolmoqdalar.

Alaliya mediko-psieologik-aadagogik. ya’ni kompleks. bolaga har tomonlama ta’sir ko‘rsatish. uning nutqi va tafakkurini o‘stirishga каратиган qaratigan korreksiya chora-tadbirlari orqali izchillik bilan. uzoq vaqt davomida bartraf etiladi

Alaliyani bartaraf etish уоМ^и. usullari nuqsonning turi. darajasi. kechishiga qarab har bir bola uchun individual tarzda balgilanadi V.K.Orfmskaya. L.MMalaxovalarning Мелеховаларнинг fikricha. korreksion ishlarini bola 3-4 yoshga tolganda boshlash maqsadga muvofiqdir. chunki bu yoshda bolaning qiziqishi. aktivligi. ishlash uchun zarur bo‘lgan onglilik. ish qobiliyati. o'z kamchiliklarini seza olish kabi faziliyatlari rivojlangan boi^^dh

Izchillik bilan olib boriladigan kompleks korreksion ishlar alalik bolada nutqiy faoliyat meeanihmlarini tarkib topishi. nutqiy kommunikatsiya. ya’ni aloqa bog،lash va fikr yuritish vositasi sifatida shakillantirib borishga qaratiladi.

Logopedik ishlar alalikning lug،at boyligini oshirish. nutqning grammatik tomonini shakillantirish. tovushlar talafuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish. so‘z va gaplarni tuzishga o'rgatish. fonematik o'kuvini rivojlantirish. yozma natqni o'zlashtirishga tayyorlashni ko'zda tutadi. 3-4 yil muobaynida muntazam olib boriladigan kompleks korreksion ishlar. ko‘p hollarda bolaning urnumiy. aqliy. nutqiy rivodlanishini bir qadar ta'minlash va alaliyani toMiq bartaraf etib. bolaning ommaviy maktab dasturlarini o'zlashtira olishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratish mumkin.

2. 
   Afazdva, uning ta’rifi, kelib ral£lsa sabablari
   

Reja

LAfaziya nuqsonini ta riflab bering.

2. 
   Alaliya va afag.i٧'alaпnins o'xshash tomon'ari va farq lari nimada?
   
3. 
   Afagi٧aning turlari
   

،.Afaziyani bartaraf etish usul va ٧'o،'larl

S.Sistemali nutq nuqsonlariga ega bo‘lgan qayerda каерда ta’lim olisalaır kerak?