R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

KANOP SOHASI
Kanop sanoati О‘zbekistonda XX-asr 30-yillari ohirida alohida
tarmoq sifatida paydo bо‘ldi. Kanop ham texnika ekini-sanoat
xomashyosi bо‘lib, asosan respublikamizning Toshkent viloyatida
yetishtiriladi. 1950 yillarda kanop va jut Surxondaryo, Samarqand
viloyatlari va Qorakalpog‘istonda ham yetishtirilgan.
Kanop tolasi sanoatda ishlatiladigan zig‘ir tolasiga nisbatan ancha
afzalliklarga ega. U sanoat usulida qayta ishlanib poyasidan pо‘stlog‘i
ajratiladi, pо‘stloqdan esa tola olinadi. Kanop tolasi sanoatda qop
gazlama, xо‘jalik arqoni, kabel ipi va boshqa mahsulotlar ishlab
chiqarishda keng qо‘llaniladi.
1938 yilda tarmoqning dastlabki korxonasi - Quyi Chirchiq kanop
zavodi qurildi. 1946 yilda esa Yuqori Chirchiqda yana bir yirik kanop
zavodi ishga tushirildi. Keyinchalik 1950 yillarda Toshkent viloyatining
Gul, Jumabozor, Ketmontepa, Toshovul, Yangibozor, Yangiyо‘l, Uyali,
Yangihayot, Qо‘rg‘oncha axoli punktlarida 9 ta yangi kanopni qayta
ishlash zavodlari kurildi. Natijada respublikamizda kanop tolasi ishlab
chikarish 1975 yilda eng yuqori darajaga yetib 37,2 ming tonnani tashkil
etdi. Bu 1940 yilga nisbatan 18 barobardan ortiq kо‘p edi.
1
 1990 yilda tarmoqda 12,6 ming tonna uzun, 3,8 ming tonna kalta
kanop tolasi, 10 mln.m
2
 qop-urov gazlamasi, 600 tonna xо‘jalik arqoni,
550 tonna kabel ipi va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarildi. Bu vaqtda
О‘zbekiston sobiq ittifoqda ishlab chiqarilayotgan jami kanop tolasining
90 foizdan ortig‘ini berar edi.
1
O‘zbekiston Respublikasi. Ensiklopediya. 263-bet

---

126
1990 yildan ya’ni istiqlol yillarida respublikamizda kanop ekish va
undaan tola ishlab chiqarish biroz qisqardi. Hozir tarmoqda qolgan 6 ta
kanop zavodi «Toshkent-kanop» aksiyadorlik uyushmasiga birlashgan
bо‘lib, ular bir yilda 20 ming tonna kanop poyasini qayta ishlash
quvvatiga ega. Tabiiyki, tarmoqni tiklash va rivojlantirish kerak. Bu
borada qator tadbirlar, kо‘rilmoqda. Jumladan, 1995 yildan Pskentdagi
«Gilamtо‘qima» korxonasida kanop tolasidaan brezent, poyondozlar,
Jumabozor va Yangiyо‘l kanop zavodlarida uning tо‘ponidan jipslangan
(presslangan) plitalar, Uyali va Yangihayot zavodlarida kanop tolasi
chiqindilardan notо‘qima matolar ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yilgan.
Yangibozor, Gul, Toshovul, Ketmontepa zavodlari esa boshqa xalq
iste’moli mollari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirildi.
Afsuski, sо‘nggi yillarda bu tarmoqga e’tibor susaydi. Biroq, bugun
ham tarmoqda ishlab chiqariladigan uzun va kalta kanop tolasi, qop-
о‘rov gazlamasi, kabel ipi, xо‘jalik arqoni va boshka maxsulotlarga
sanoatda ehtiyoj katta. Bu tarmoqni tiklash va rivojlantirish, uning
uchun mutaxassislar tayyorlashni yana yо‘lga qо‘yishni taqozo etmoqda.