R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

Shо‘rolar davrida О‘zbekiston paxtachiligi
1
Yillar
Ekin maydoni
(ming.ga)
Yalpi hosil
(ming tonna)
Hosildorlik s/ga
1924
264.8
205.8
7.8
1928
589.2
533.8
9.1
1930
883.8
744.3
8.4
1940
923.5
1385.9
15
1950
1098.1
2225.6
20.3
1960
1386.6
2823.5
20.4
1970
1709.2
4495.2
26.3
1980
1877.7
5578.7
29.7
1990
1830.1
5058.0
27.6
Jadvaldan kо‘rinib turibdiki, respublikada paxta tayyorlash yildan-
yilga ortib bordi. Birin-ketin millionlik marralar zabt etila boshladi.
Xususan, 1935 yilda birinchi millionlik marradan о‘tilgan bо‘lsa,
1950 yilda ikkinchi, 1961 yilda uchinchi, 1966 yilda tо‘rtinchi,
1971 yilda beshinchi va 1980 yilda oltinchi millionlik marra ham
egallandi. Shu davrda hosildorlik gektar boshiga о‘rtacha 10 sentnerdan
32 sentnerga yetdi.
Hisob-kitoblarga kо‘ra sovet hokimiyatining 60 yilida (1930-1990)
О‘zbekiston “mamlakat” xazinasiga taxminan 180-185 million tonna
strategik xomashyo paxta hosili yetkazib berdi. Agar buni paxta tolasi
1
 O‘zbekiston Respublikasi, EnsiklopediY. 1997 y., 284-bet

---

54
hisobida kо‘rsak u ham taxminan 57-60 million tonnani tashkil etadi.
Endi buni pulga chaqib kо‘ring. U bir necha yuz milliard dollarni tashkil
etadi.
1
Biroq, shuncha mikdordagi boylik-paxta tolasi berib sobiq ittifoq
iqtisodiyotiga salmoqli hissa qо‘shgan bо‘lsada, О‘zbekistonga
«boqimanda» sifatida qaralardi. Holbuki, о‘zbek paxtasi bir necha bor
sobiq ittifoq xalqlarini ocharchilik xavfidan sakdab qolgan.
Masalan, 1976 yilda SSSR da g‘alladan kam hosil olindi. Shunda
sovet hukumati G‘arb davlatlaridan oltin hisobiga g‘alla sotib olmoqchi
bо‘ldi, ammo ular oltinni olmadilar. “biz uni faqat strategik xomashyo
paxtaga sotamiz”, - deyishdi. Shu yil О‘zbekistonda rejada
belgilanganidan 400 ming tonna kо‘p paxta hosili olingan edi. Natijada
sovet hukumati paxtani donga almashtirdi. G‘arb davlatlari uning har
tonnasiga 18 tonnadan g‘alla berdilar. Natijada bu don mamlakat xalqini
ochlikdan saqlab qoldi.
2
  Demak, paxtamiz oltindan ham kuchli, bebaho
xazina ekan.
Afsus-nadomatlar bо‘lsinkim, О‘zbekiston, о‘zbek xalqi bu
boylikdan bahramand bо‘la olmadi. Bu haqda hurmatli Prezidentimiz
I.A.Karimov shunday degan edi. “О‘zbek paxtasini kimdir, qayoqqadir
olib borib, qaysidir narhda, kimgadir sotish payida bо‘lardi. Bir e’tibor
bering-a qanchalik mavhum bu gaplar! “Kimdir”, “Qayoqqadir”,
“Kimgadir” va “Qaysidir” - yaqin о‘tmishda biz guvoh bо‘lgan savdolar
ana shu sо‘zlarda о‘z ifodasini topgan edi”.
3
Shuni о‘zi kо‘rsatadiki, О‘zbekiston va о‘zbek xalqi bilan hech kim
hisoblashmadi. “Sobiq markaz olib borgan siyosat oqibatida О‘zbekiston
faqat xomashyo berishdan nariga о‘tmadi. О‘zida bor narsani о‘zi ishlata
olmadi”.
4
Bundan xulosa shuki, sovet hokimiyati yillarida О‘zbekiston
nafaqat SSSR ning, balki sobiq sotsialistik mamlakatlarning ham xom
ashyo bazasiga aylanib qoldi. U о‘z paxtasi bilan SSSR ning 100 foiz,
sotsialistik mamlakatlarning 80 foiz ehtiyojini qondirar edi.
1
 I.S.Hayitov. ma’ruzalar matni - TTESI, 1999 y.
2
 «Xalq so‘zi». Paxta-oltindan ham bebaho. 2000 y. 13-dekabr
3
 I.A.Karimov. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura -1 jild. T.:  1996 y., 106-bet.
4
 O‘sha joyda, 13-bet.

---

55