R. T. Adilchaev Berdaq atindagi


 Mffliy ekonomikanin rawajlaniwrnda xahq araliq



Download 0,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/37
Sana29.11.2022
Hajmi0,86 Mb.
#874614
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37
Bog'liq
Xaliqaraliq finans qatnasiqlari

1.3. Mffliy ekonomikanin rawajlaniwrnda xahq araliq finans 
qatnasiqlarimn roli ham ahmiyeti 
Jahan ekonomikasmm rawajlaniwi processi xahq araliq finans 
qatnasiqlannin rawajlaniw evolyuciyasi menen uzliksiz baylamsh. 
Xahq araliq finans qatnasiqlan jahan xojaligmm qaliplesiwi 
processinde 6z aldma onn tutadi. 
Xahq araliq finans qatnasiqlan aste-aqmn jahan xojahginin 
quramhq elementine aylana basladi. Hazirgi waqitta xaliq arahq 
fmans qatnasiqlarm jahan xojaligmm rawajlaniwi natiyjesinde 
qaliplesken garezsiz ekonomikahq sistema sipatmda bahalaw 
mumkin. 
12 
Jahan xojahgi bazar ekonomikasmm obyektiv mzamliqlanna 
boysmiwshi xahq arahq finans qatnasiqlan arqah 6z-ara baylamsh 
milliy ekonomikalar jiymdisi sipatmdagi global ekonomikahq 
sistema esaplanadi. 
Jahan xojahgmin turaqh rawajlaniwrnda 6z aldina ulken rnilliy 
ekonomikalar jagdayi ahmiyetli orm tutadi. Sebebi, milliy 
ekonomikalar jahan ekonomikasmin tiykargi subyekti bolip 
esaplanadi. 
Milliy ekonomikanin rawajlaniwrnda omn sirtqi dunya menen 
baylanislar jagday?, mamlekettin xahq araliq finans 
qatnasiqlarmdagj qatnasi ahmiyetli onn tutadi. Mamlekettin xahq 
arahq finans qatnasiqlarmdagi baylanisimn kusheyiwi de xahq 
arahq finans qatnasiqlarm amelge asmw mexanizmlerin natiyjeli 
turinde sholkemlestiriw menen uzliksiz baylamsh bolip tabiladi. 
Atap otiw kerek, xahq araliq finans qatnasiqlannm predmeti eki 
ahmiyetli quramhq bolimdi ozine qarntip aladi, yagmy xahq arahq 
finansliq qatnasiqlar ham olardi amelge asmw mexanizmi. Bizge 
malim, mamleketler ortasmdagi xahq arahq finans qatnasiqlan 
belgili mexanizm arqah amelge asinladi, bimda xahq arahq 
sholkemler tarepinen belgilengen normativ normalar, mamleketler 
arahq darejedegi shartnama ham pitimler, mamleketler ortasmda 
6z-ara qabil qilmgan kelisimlerge amel qilmadi.

Xahq arahq finans qatnasiqlan mexanizmine huqiqiy normalar 
ham olardi amelge asmw hujjetleri (shartnamalar, kelisimler, 
pitimler, rezolyuciya ham konvenciya) xahq arahq ekonomikahq 
qatnasiqlardin rawajianiwina qaratilgan jol-jonqlardi amelge 
asmwdi muwapiqlastinwshi xahq araliq finans sholkemleri kiredi. 
Xahq araliq finans qatnasiqlan jahan xojahgi sistemasinda tez-
tez takirarlanip tunwshi turli darejedegi kompleks, 6z aldma ulken 
bir mamleket ham olardm aymaqhq birlespeleri ham subyektleri, 
6z aldina sholkemleri ortasmdagi baylamslardi 6z ishine aladi. 
Xahq araliq finans qatnasiqlan duzilisi jaginan tomendegilerdi 
uyreniwdi talap etedi: 
- xahq araliq valyuta qatnasiqlan; 
Ataniyazov J.X., Alimardonov E.D. Xalqaro rnoliya mimosabatlari: darslik /-
T.:-2014. - b 13. 
13 


- xahq arahq ekonomikaliq integraciyaliq processler; 
- xahq araliq sawda qatnasiqlari; 
- investiciyalar ham kapitaldifi xahq araliq hareketi; 
- mamleketler tolem balanslann basqanw; 
- xahq arahq esap-sanaqlardi amelge asinw; 
- xahq arahq finans sholkemleri iskerligi ham basqalar. 
Xahq arahq finans qatnasiqlannin obyektiv tiykann xahq arahq 
miynet boliniwshiligi ham jahan xojaligi jane ondagi 
ekonomikaliq baylanislar sistemasi quraydi. Hazirgi zaman jahan 
xojaligi milliy ekonomikalar jiymdisman ibarat bolgan global 
ekonomikaliq sistema bolip, bazar ekonomikasinm obyektiv 
mzamlarma, xahq araliq miynet boliniwshiligine, islep shiganw 
ham kapitaldin xahq arahq hareketine muwapiq turde ozgerip 
baradi. 
Xahq arahq finans qatnasiqlari rawajlaniwinm milliy 
ekonomikaga tasiri tomendegi ahmiyetli tarepler arqah payda 
boladi: 
• Finanshq globallasiw processi. Usi process tomendegi 
ozgerislerdi 6z ishine qamtip aladi: 
- mamleketlerdi jahan ekonomikasmdagi processlerge tartiw; 
- jumisshi kiishi, texnologiya, kapital, onimler ham 
xizmetlerdin global bazarlarm payda etiw; 
- jahan xojahq baylanislannm global infraduzilmesin jaratiw; 
- xahq arahq finans qatnasiqlari menen milliy ekonomikanm 
qagiydalarm universallastinw; 
- iri islep shiganwga tiykarlangan xahq araliq islep shiganw 
tarmaqlann j aratiw. 
• Ekonomikaliq integraciyaliq aymaq ham birlespelerdin 
sholkemlerin tabiw. Milliy ekonomikalardin xahq araliq miynet 
boliniwshiligine tiykarlangan jagdayda ekonomikaliq jaqtan 
birlesiw processi bolip esaplanadi. 
• Xahq arahq finans bazarlanndagi ozgerisler. Milliy 
ekonomikada iskerlik korsetip atirgan finans institutlarmin jahan 
finans bazarlanndagi qatnasiwin muwapiqlastmp baradi. 
• Global basekilesiw processinin keskinlesiwi. Usi jagday, 
milliy ekonomikalar tarepinen jahan bazarlarinda orm iyelew ushm 
14 
joqan sapali onimler islep shiganw ham olardi satiw processinde 
juzege keledi. 
• Transmilliy korporaciyalar ham transmilliy bankler rolinin 
artip banwi. Bu! jagday, jahan ekonomikasmda transmilliylesiw 
processi kusheyiv/i, yagniy, 6z aldma mamleketlerge yaki bir neshe 
mamleketlerde sholkemlesken xahq araliq kompaniyalar ham 
banlder xizmetinin rawajlaniwi, olar tarepinen sirt el filliallardin 
keneytiriliwi arqah juzege keldi. 
• Mamleketlerde sirtqi ekonomikaliq xizmetinin 
erkiniestiriliwi. Usi jagday, milliy ekonomikanm sirtqi dunya ushin 
ashiqhq darejesi arqah anlatiladi. Bunda, xahq arahq finans 
qatnasiqlannin qatnasiwshilan ushm belgili shart-sharayatlardifi 
jaratihwi, demek, xahq arahq sawda da bajilardin paseytiriliwi, 
shet el investorlarin ken tartiwga qaratilgan qolay investiciya 
ortahgimn jaratihwi jane valyuta sheklewlerinin biykar qilmiwi 
siyaqh ilajlar amelge asmhwi ahmiyetli orm tutadi. 
• Sirtqi ekonomikaliq baylanislardm xahq arahq normativ-
huqiqiy bazasm qabil etiliwi. 
• Mamleketler ortasmdagi finanshq qatnasiqlari xahq arahq 
jaqtan tartipke sahw ham qadagalaw sistemasmm 
sholkemlestiri liwi. 
6z aldma ulken milliy ekonomikanm xahq araliq finans 
qatnasiqlarmdagi qatnasiwin bir neshe mugdarh korsetkishler 
menen xarakterlew mumkin: 
- eksport kvotasmm mugdari, bunda eksport kolemi JMOge 
sahstirganda procentte esaplanadi; 
- import kvotasmm mugdan, bunda import kolemi HVl6ge 
sahstirganda procentte esaplanadi; 
- sirtqi sawda kvotasmm mugdan, bunda sirtqi sawda 
aylamwi kolemi JMOge sahstirganda procentte esaplanadi. 
Usi korsetkishlerdi esaplaw tiykarmda mamlekettifi xahq araliq 
finans qatnasiqlarmdagi qatnasm bahalaw murniiin. 
Jahan ekonomikasmda juz bergen ozgerisler xahq arahq finans 
qatnasiqlannin keleshekte rawajlaniw tendenciyalann belgilep 
berdi: 
- xahq araliq finans qatnasiqlari tarawmda eki tarepleme 
qatrmsiqlardan kop tarepleme qatnasiqlarga otiw; 
15 


-jahan xojahgmda xaliq arahq miynet boliniwinin terenlesiwi; 
- xaliq araliq sawda qatnasiqlarmm dasturli tovarlar 
sawdasinan milliy islep shigarrw processlerinde tikkeley xizmet 
korsetiw waziypasina aylamp banwi; 
- kapital migraciyasinm globallasiwi; 
- aymaqhq ekonomikaliq integraciya processlerinin jane de 
keneyiwi ham jedellesiwi. 
Xaliq arahq finans qatnasiqlan rawajlaniwinda kapitaldin xaliq 
arahq hareketi, sol arqali, tuwridan tuwri shet el investiciyalar 
turinde anaw yaki mmaw mamleketke kirip banwi, sonday-aq, 
xahq arahq sawdanm onimler, turli xizmetler korsetiw, 
texnologiyalar tarawmdagi rawajlaniwi ushin paydah faktor 
sipatmda task korsetpekte. 
Jahan sawdasmm osiwi, islep shiganwdm qaniygelesiwi ham 
keneyiwi, xahq arahq kapital hareketinin rawajlaniwi, shegaralar 
araliq tovarlar, xizmetler jane jumisshi kushi migraciyasi xahq 
araliq finans qatnasiqlarmm rawajlamwma, sonday-aq, jahan finans 
bazarlarmm rawajlamwma jane transmilliy korporaciyalar 
xizmetinin keneyiwine, xahq arahq fmanshq xizmetinih basqa 
tarawlann jedellesiwine imkaniyat jaratti. 
Finanshq globallasiw sharayatinda xahq arahq fmanstih 
waziypalan sipatmda tomendegilerdi korsetiw mumkin: 
- milliy ekonomikalardm birden bir xahq arahq sistemaga 
integraciyalasiwm tamiyinlew; 
- xahq arahq sawda jane tovarlar, xizmetler ham kapital 
ayirbaslawmm aqilga muwapiq hareketin sholkemlestiriw; 
- milliy ekonomikalardi xahq araliq ekonomikaliq ham 
fmanshq ozgerislerge beyimlestiriw; 
- mamleketlerdih milliy finanshq siyasatm juritiwde usmislar 
beriw. 
Xahq arahq finans qatnasiqlan quramma xahq arahq aylamsta 
bolatugm ham xahq araliq ekonomikaliq qatnasiqlarda, yagniy 
rezidentlerdin sirtqi dunya menen juzege keletugm qatnasiqlannda 
qollamlatugm fmanshq qatnasiqlar sistemasi kiritiledi. Xahq araliq 
finans tomendegilerge xizmet qiladi: 
- birinshi, turli mamleket rezidentleri ortasmdagi 
ekonomikaliq baylamslarga ham 6z-ara sheriklikke; 
16 
- ekinshiden, jahan mamleketlerinih turli turdegi finanshq 
institutlar menen juzege keletugm 6z-ara qatnasiqlarma; 
- ushinshiden, turli mamleketler rezidentlerinifi xahq araliq 
finans bazarlanndagi operaciyalarm sholkemlestiriwge. 
Jahan ekonomikasi globallasiwi sharayatinda xahq araliq finans 
qatnasiqlan bir qansha rawajlamp barmaqta. Bunda, aldm ala 
mamleketler ortasmdagi sawda qatnasiqlarmm rawajlaniwi 6z 
aldma orm tutpaqta. Usi jagday 6z nawbetinde xahq arahq valyuta 
qatnasiqlan ham xahq araliq esap-sanaqlardm rawajlamwma 
unamh tasir korsetpekte. 

Download 0,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish