R. T. Adilchaev Berdaq atindagi



Download 0,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/37
Sana29.11.2022
Hajmi0,86 Mb.
#874614
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   37
Bog'liq
Xaliqaraliq finans qatnasiqlari

54 
4.2, Xahq arahq Valyuta Fondimn maqseti ham waziypalan 
Xahq arahq Valyuta fondi, XVF (ing. International Monetary 
Fund, IMF) - Birlesken Milletler Sholkeminin (BMSH) 
qaniygelesken sholkemlermen bohp, shtab-kvartirasi AQSHtin 
Vashington qalasmda jaylasqan. 1944-jil 22-iyulde BMSHtin 
valyuta-finans maseleleri boymsha Bretton-Vudstagi 
konferenciyasmda XVF pitiminiii tiykari islep shigildi. XVF 
sh6Ikemleri duzilgen rasmiy sanesi - 1945-jil 27-dekabr bohp, 
bunda pitimnin aqirgi varianti 29 mamleket tarepinen imzalandi. 
XVF 6z xizmetin 1947-jil 1-marttan Bretton-Vuds sistemasmm bir 
bolegi sipatmda basladi. Usi jili Franciya mamleketi birinshi 
kreditti aldi. Hazirgi kunde XVF 186 mamleketti birlestirip, omh 
duzilmesihde 133 mamleketten 2500 qaniyge isleydi. 
XVF - agza mamleketler ortasinda valyuta-kredit qatnasiqlarm 
tartipke saliw ham olarga tolem balansinm jetispewshiligi menen 
baylamsh valyutaliq qiymshihqlar payitmda shet'el valyutasinda 
qisqa barn orta muddetli kreditler beriw job menen finanshq 
jardem korsetiw ushm bagdarlangan mamleketler arahq sholkemler 
bohp tabiladi. 
XVF Kelisimler statyalannin birinshi statyasma muwapiq, onrn 
maqsetleri qatanna tomendegiler kiredi: 
- xahq arahq valyutaliq mashqalalardi saplastinw bansmda 
maslahatler ham sheriklik mexanizmin tamiyinlewshi turaqh 
institut arqah xahq arahq valyutaliq sheriklikti xoshametlew; 
- xahq arahq sawdanm keheyiwi ham ten salmaqh osiwin 
qollap-quwatlaw ham usi arqah bantlik jane real daramatlardin 
jeterlishe joqan darejesin uslap tunw ham ekonomikahq siyasattm 
bas maqseti sipatmda barhq agza mamleketler resurslarmm 
natiyjeligin arttinwga ules qosiv^; 
- agza mamleketler ortasinda usi pitimlerge baylamsh kop 
tarepleme tolemler sistemasm sholkemlestiriw ham jahan sawdasi 
rawajlamwina tosqmhq qihwshi valyuta ayirbaslawdagi 
sheklewlerdi biykar qihwga komeklesiw; 
- agzalardin uluwmahq resurslan esabman jeterlishe qawipsiz 
tiykannda qarji menen tamiyinlew arqah olardm isenimin aqlaw 
ham usmin tiykannda olarga tolem balansmdagi tartipsizlikler 
55 


milliy yaki xaliq arahq rawajlaniwga tosqmhq etetugm is-ilajlarsiz 
tuwnlaw mumkinshiligm beriw; 
- joqaridagilarga muwapiq agza mamleketlerdin xahq arahq 
tolemler balanslanndagi ten salmaqsizhqlardm dawamiigin 
qisqarttiriw ham omn darejesin paseyttiriw. 
XVFdi sholkemlestiriw dawaminda qatari belgilengen paritet 
sistemasmiri tarepleri qaliplestirilgen bohp, olarga valyutalardin 
altin paritetine muwapiq turde olardin rasmiy almastw kursm 
omatiw, agza mamleketler tarepinen almasiw kurslanmn valyuta 
korinisi (1945-1971-jillarda - ± 1 % , 1971-1973-jillarda - ±2,25%) 
sheriberinde bohwi tamiyinleniwi, altinmn jahan puh fimkciyasi 
saqlaniwi menen birge, AQSH dollanna usi funksiyam ormlawshi 
valyuta biyliginin beriliwin kiritiw mumkin. 
Bretton-Vuds sistemasi kriziske ushiragannan son, majburiy 
valyuta korinisleri biykar qilindi ham valyuta kursimh erkin juziw 
sistemasma otildi. Sonday-aq, altin demonetizaciya qihndi, yagmy 
altin standart, xaliq arahq esap-sanaqlarda ham Orayliq banktih 
zapaslarm paj'da etiwde altinnan majburiy paydalaniw ameliyati, 
AQSH dollarmm altinga erkin ayirbaslamwi biykar qihndi. Bunnan 
tisqan, har bir mamleket valyuta kursi rejimin 6z betinshe tanlaw 
huqiqma iye boldi. Solay bolsa da, XVF mzamina muwapiq, a) 
mamlekette finanshq ham valyuta siyasati turaqligin qollap-
quwatlaw jane Orayliq bank tarepinen valyuta kursmm kushli 
terbelisi juz bergende intervenciyadan paydalanihwi; b) bir 
tarepleme ustinlikke iye bohwga qaratilgan valyuta kursmm 
manipulyaciyasinan waz keshiw; d) valyutani tartipke sahw ham 
valyuta kursi mexanizminde korilip atirgan ozgerisler haqqmda 
XVFdi tez arada xabardar qiliw; e) valyutalardi altmga baylap 
qoyiw tartibinen waz keshiw talap etiledi. 
XVF bul rawajlamw instituti emes, kelisimler statyasina 
muwapiq, jarh mamleketlerde infraduzilmeni payda etiw, eksport 
ham basqa sektorlardi diversiflkaciyalaw yaki bilimlendiriv/ ham 
den sawhqti saqlaw sistemasm rawajlandmw maqsetinde kreditler 
ajiratpaydi. 
Har qanday mamleket ol rawajlangan bolsm, yaki ol 
rawajlanbagan bolsm, eger ol kapitallar bazarmda qolay shartlerde 
56 
xaliq arahq tolemierdi amelge asmw ham zapaslardin muwapiq 
darejesin tamiyinlew ushm jeterlishe qarjilandinw deregin taba 
almasa, tolem baiansi menen baylamsh mashqalalardi saplastmw 
ushm finanshq jardem sorap XVFqa xabarlasiwi mumkin. XVF 
Jahaa banki ham basqa rawajlamw agentliklerinen panqh turde 
joybarlardi qarjilandirmaydi. 
XVF xizmetinin tiykargi bagdarlan bohp, tomendegiler 
esaplanadi: 
- jahan valyuta sistemasm qadagalaw; 
- pul siyasatmdagi xaliq arahq sheriklikke jardem beriw; 
- jahan sawdasm keheyttiriw; 
- XVF agzalarm kreditlew; 
- valyuta ayirbaslaw kurslann turaqlastinw; 
- debitor mamleketlerge maslahatler beriw; 
- SDR shiganw arqali likvid qadagalawm jaratiw; 
- ekonomikahq siyasat ham texnikahq jardem tarawinda 
usmislar islep shigiw; 
- xaliq arahq finans statistikasi standartlarm islep shigiw; 
- xaliq arahq finans statistikasi toplamlarm jariyalaw. 
XVF kelisim statyalarma muwapiq fondtin waziypalan qatanna 
xaliq arahq valyuta sistemasm qadagalaw ham omn natiyjeli 
xizmet korsetivi'in tamiyinlew kiredi. XVF jahan valyuta sistemasi 
ustinen, atap aytsaq, agza mamleketlerdin valyuta kursi 
tarawmdagi sij/asati ustinen qadagalawdi amelge asiradi. 
XVF qadagalaw funkciyasm amelge asinw menen birgelikte 
mamleketlerdin uluwmaliq ekonomikahq jagdayi ham onin 
ekonomikahq siyasat tarawmdagi strategiyasi boymsha atiraphsha 
dodalaw otkizedi. XVF koz qarasma qaray mamlekettin natiyjeli 
ekonomikahq siyasati milliy valyuta ayirbaslaw kurslann ham 
jahan valyuta sistemasm turaqlastinwga, jahan xojahginda 
ekonomikahq osiwdi tamiyinlewge mumkinshilik jaratadi. 
XVF usi tarawda mamleketlerdin ozine sholkem bolgan 
minnetlemelerin orinlawm qadagalaydi. Bul minnetlemelerge 
bahalar turaqligm saqlagan jagdayda joqan bantlik darejesin uslap 
tunwshi ham ekonomikahq osiwge jardem beriwi finanshq ham 
ekonomikahq siyasat otkiziw. 
57 


XVF qadagalawdi amelge asinw ushm dawirli ham arnawh 
maslahatlerdi engizedi. Dawirli maslahatler barhq agza 
mamleketlerge bar jilda otkiziledi, bunda XVF agza 
mamieketlerdin uiuwmaliq ekonomikaliq jagdayi ham vaiyuta 
siyasati tuwnsmdagi maghwmatlarga iye boliwi zarar. Egerde 
qandayda bir agza mamlekette awir ekonomikaliq jagday juzege 
kelgen bolsa yaki bunda guman sezilse XVF darhal omian shigiw 
yaki aldin ahw tarepinen sholkemlestiriw jumislarm amelge 
asiradi. 
Dawirli maslahatler XVF ekspertleri topan tarepinen otkiziledi. 
Olar eksport harn import, is haqi darejesi, bahalar, xahq bantligi, 
finanshq bazarlar konyunkturasi, investiciyalar jane vaiyuta 
ayirbaslaw kurslarm payda etiwge tasir korsetiwshi basqa 
korsetkishler boyinsha statistikahq magliwmatlardi loplaydi. Keyin 
bolsa, mamleket duzilmelerinin wakilleri menen ekonomikaliq 
siyasatm bahalaw maqsetinde analiz sholkemlestiriledi, sonday-aq, 
6z valyutasin ayirbaslawdagi sheklewlerdi saplastmw ushm 
mamleket amelge asirgan jumislarm natiyjesi uyreniledi. 
Tahqlaw juwmagi boyinsha XVF ekspertleri tohq maghwmat 
tayarlaydi ham ol keyin ala Basqanw Kenesinde analiz etiledi. 
Analiz natiyjeleri boyinsha juwmaq tayarlanadi ham mamleket 
hukimetine usmis etiledi. Onda kobinese mamleket tarepinen 
amelge asiniip atirgan ekonomikaliq siyasatmm Mtiyjeligm asinw 
boyinsha fondtin usmislan orm aladi. 
XVF arnawh maslahatlerdi jahan ekonomikasmda jetekshi 
onnda tunwshi, ekonomikaliq siyasati jahan xojabgi iskerligine 
sezilerli darejede tasir korsetiwshi sanaati rawajlangan mamleketler 
menen otkizedi. Maslahattin maqseti bolip, jahandegi 
ekonomikaliq jagdaydi ham ekonomikaliq rawajlaniwdm 
kelesheklerin bahalaw bohp esaplanadi. 
SDR shiganw arqah likvid qadagalawdi jaratiw jahan vaiyuta 
sistemasm turaqlastmwga ham xahq arahq esap-sanaqiards erkin 
amelge asinwga mumkinshilik jaratiwi kerek. XVF agza 
mamieketlerdin altm-valyuta zapaslan qurami ham darejesine 
qaray xahq arahq kolemde likvidlik jagdayma 6z aldma itibar 
qaratadi. Usigan baylanish jagdayda XVFdm ahmiyetli funkciyasi 
58 
bolip qosimsba xahq arahq zapas aktivlerine bolgan uzaq muddetli 
mutajlikti tamiyinlew ushm emissiya qihngan SDRdi bolistiriw 
esabinan ozinin agzalarma qosimsha likvid qadagalawdi beriw 
bohp esaplanadi. Ozinin nizamma muwapiq xahq arahq vaiyuta 
fondi SDRdi jahan vaiyuta sistemasimn tiykargi zapas aktivi 
boliwma jardem beriwi zarar. 
Jamaat valyutasi SDR zapas milliy valyutalan ham altin menen 
bir qatarda zapas aktivi funkciyasm ormlaydi. Ol rasmiy alctiv bohp 
onnan paydalamw ham iyelik qihw huqiqi tek XVFqa, onm 
agzalarma ham belgilengen rasmiy qatnasiwshilarma berilgen. 
XVF qatnasiwshisi mamleketler ortasinda SDRdi olardin 
kvotaiarina proporcional mugdarda bolistiredi. SDRdifi jahan 
vaiyuta sistemasmda zarar bolgan uiuwmaliq mugdann belgilew 
ham bul mugdardi joqanlatiw maseleleri tek XVF wakilliklerine 
kiredi. SDRdi bolistiriw tuwnsmdagi qarar bes jilga shekem 
dawamliqtagi dawirge qabil qihnadi ham bunda inflyaciya ham 
artiqsha talapti, sonday-aq, ekonomikaliq turginhqtm aldin ahw 
ushm bar rezerv aktivlerin toltinwga bolgan jahan ekonomikasmm 
uzaq muddetli mutajligi esapqa ahnadi. SDRdi janadan bolistiriw 
tuwnsmdagi usmis XVFtm bolistiriwshi-direktorlan tarepinen 
Atqanwshi kenesiin razihgi menen kiritiledi ham oni 
basqanwshilar kenesi tastiyiqlaydi. 
XVFtm Joqan basqanv/ orgam bohp, har bir agza mamleketten 
basqanwshi wakil ham onm ormbasarman ibarat bolgan 
basqanwshilar Kenesi bohp esaplanadi. Adette, olar Finans 
miriistrleri yaki Orayliq bank basqanwshilan boladi. Kefies Fond 
xizrnetinin tiykargi maselelerin sheshedi, bularga: Kelisim 
statyasma ozgertiwler kiritiw, agzahqqa mamleketlerdi qabil qihw 
ham agzahqtan shiganw, olardm kapitaldagi ulesin amqlaw ham 
qayta korip shigiw, atqanwshi direktorlardi saylaw. Basqanwshilar 
adette jilma bir m k e sessiyada toplanadi. 
Ustav kapitali shama menen 217 mlrd. SDRdi quraydi. Ogan 
agza mamieketlerdin ulesleri esabman qaliplesedi, adette 6z 
kvotasmin 25% SDRda yaki basqa agzalardifi valyutasmda, qalgan 
75% ozlerinin milliy valyutasmda tolenedi. Olardm kvotasi 
olsheminen kelip shigip agza mamleketler ortasinda dawislar 
59 


bolistiriledi. XVFta joqan dawis mugdann tomendegi mamleketler 
iyelegen (2011-jil jagdayi boymsha): AQSH - 16,7%, Germaniya -
5,82%, Yaponiya - 6,24%, Ulli Britaniya - 4,30%, Franciya -
4,30%, Saudiya Arabstam - 2,81%, Qitay - 3,82%, Rossiya -
2,39%. Evropa Birlespesinin 27 agza mamleketinih ulesi - 32,07%, 
XVFta 29 sanaati rawajlangan mamleketler (ASHRSHge agza 
mamleketler) 60,35% mugdarmdagi dawisqa iye. Fond agzahgm 
84%ten artigin sholkemlestiriwshi qalgan mamleketlerdin ulesi tek 
gana 39,65%ke tuwra keledi. 
Xahq arahq Valyuta Fondinin en ahmiyetli waziypalarman biri 
agza mamleketlerdin tolem balansmda qiymshihqlar payda 
bolganda kreditler beriw arqah jardem korsetiw bohp esaplanadi. 
Bui finanshq jardem mamleketlerge ozinin xaliq arahq zapaslarm 
toltinwga, milliy valyutasm turaqlastmwga, import tolemlerin 
amelge asmwdi dawam ettiriwge jane bar mashqalalardi sheshiw 
boymsha jumislar qabil qihw arqah aktiy ekonomikaliq osiw ushm 
sharayatti tiklewge mumkinshihk jaratadi. XVFtin kieditlew 
dasturlerin tomendegi kategoriyalarga ajiratiw mumkin: 
1. Rezerv (Stand-By) kelisimleri tiykannan qisqa muddetli 
tolem balansi mashqalalarm saplastiriwga bagdarlangan. XVFtin 
en iri kreditleri ham usi kategoriyaga tiyisli. 1997-jilda XVF 
qosunsha rezerv dasturin ameliyatqa engizdi. Usi dastur kapital 
esap beti menen baylanish krizislerdi bastan kesbirip atirgan 
mamleketlerge tezlik penen juda qisqa muddetli kreditlerdi 
ajiratiwdi nazerde tutadi. 
2. Uzaytmlgan fond dasturi XVF tarepinen tolem balansi 
qiymshihqlanna juz tutqan mamleketlerge komeklesiw maqsetinde 
usmis qilingan bohp, bunda mashqalalar bolimin strukturaliq 
mashqalalar menen baylanish ham om saplastmw 
makroekonomikahq muwapiqsizhqlarga sahstirmah uzaq muddetti 
anlatadi. 
3. Kambagalhqti qisqarttmw ham ekonomikaliq osiw dasturi 
tiykannda XVF jilhq procent stavkasi 0,5 procent ham ondiriw 
muddeti 10 jil bolgan Icreditlerdi ozinin en jarh agza 
mamleketlerine usmis etedi. Atap otiw zarar, XVF kreditierinih 
kopshilik bolegi usi kategoriyaga llayiq. 2005-jilda Ekzogen 
60 
shoklar dasturi islep shigihp tastiyiqlandi. Bui dastur tiykannda 
kambagaihqti qisqarttmw ham ekonomikaliq osiw dasturi arqah 
kredit almaytugm tomen rawajlangan mamleketlerge olardin 
qadagalaw shenberinen tisqanda bolgan shoklar sebepli payda 
bolatugm tolem balansi mashqalalarm saplastmw ushin kreditler 
usmis etiledi. 
lyiliwshen Isredit liniyasi. lyiliwshen kredit liniyasi tiykargi 
ekonomikaliq korsetkishleri juda jaqsi bolgan mamleketler ushin 
bagdarlangan. lyiliwshen kredit liniyasi tuwrisindagi pitim 
paydaiamw boymsha ornatilgan talaplarga aldinnan juwap beriwi 
mamleketler ushm tastiyiqlanadi. 
lyiliwshen kredit liniyasimn qollamw muddeti bir-eki jildan 
ibarat boladi, qaytanw muddeti bolsa stend-bay mexanizmine 
uqsas bohp esaplanadi. Usi mexanizmnen paydaiamw amq 
jagdaylardi esapqa ahw arqah belgilenedi, ogan adettegi 
paydaiamw sheklewleri qollamlmaydi, qarji bolsa basqishpa-
basqish ernes, al bir tolem menen beriledi. 
Aldm aliwshi kredit liniyasi. Aldm ahwshi kredit liniyasi 
tiykargi ekonomikaliq korsetkishleri isenimli bolgan tiykarlangan 
ekonomikaliq siyasatqa ham bunday siyasatti otkiziwdiii joqan 
tajiriybesine iye bolgan mamleketler ushm molsherlengen. Aldm 
aliwshi kredit liniyasimn dawam etiw muddeti bir jildan eki jilga 
shekem bohwi mumkin. 
Aynqsha jagdayda jardem. XVF tabiiy apatti bastan keship 
atirgan yaki uns aqibetlerin saplastmp atirgan mamleketler ushm 
aynqsha jagdayda jardem korsetedi. Aynqsha jagdayda kreditler 
boymsha jiyimlardm baza stavkasi ondiriledi, kreditler 3-5 jil 
dawammda qaytanliwi kerek. 
XVFtin resurslannan paydaiamw ushm mamieket ozinin tolem 
balansin qarj'ilandinwga bolgan mutajlikti tiykarlap beriwi zanir. 
Qarjilandinw zarurligm belgilev/shi kriteriyalar sipatida XVF 
mamieket tolem balansmm jagdayi, omn xahq arahq zapaslar 
qaldigi ham mamlekettin zapas poziciyasi dinamikasinan 
paydalanadi. Sooday-aq, tolem balansi tensizligi sebeplerin 
saplastmw ushm mamieket tarepinen qabil qilingan jumislar 
natiyjeligi de esapqa almadi. 

Download 0,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish