bolistiriledi. XVFta joqan dawis mugdann tomendegi mamleketler
iyelegen (2011-jil jagdayi boymsha): AQSH - 16,7%, Germaniya -
5,82%, Yaponiya - 6,24%, Ulli Britaniya - 4,30%, Franciya -
4,30%, Saudiya Arabstam - 2,81%, Qitay - 3,82%, Rossiya -
2,39%. Evropa Birlespesinin 27 agza mamleketinih ulesi - 32,07%,
XVFta 29 sanaati rawajlangan mamleketler (ASHRSHge agza
mamleketler) 60,35% mugdarmdagi dawisqa iye. Fond agzahgm
84%ten artigin sholkemlestiriwshi qalgan mamleketlerdin ulesi tek
gana 39,65%ke tuwra keledi.
Xahq arahq Valyuta Fondinin en ahmiyetli waziypalarman biri
agza mamleketlerdin tolem balansmda qiymshihqlar payda
bolganda kreditler beriw arqah jardem korsetiw bohp esaplanadi.
Bui finanshq jardem mamleketlerge ozinin xaliq arahq zapaslarm
toltinwga, milliy valyutasm turaqlastmwga, import tolemlerin
amelge asmwdi dawam ettiriwge jane bar mashqalalardi sheshiw
boymsha jumislar qabil qihw arqah aktiy ekonomikaliq osiw ushm
sharayatti tiklewge mumkinshihk jaratadi. XVFtin kieditlew
dasturlerin tomendegi kategoriyalarga ajiratiw mumkin:
1. Rezerv (Stand-By) kelisimleri tiykannan qisqa muddetli
tolem balansi mashqalalarm saplastiriwga bagdarlangan. XVFtin
en iri kreditleri ham usi kategoriyaga tiyisli. 1997-jilda XVF
qosunsha rezerv dasturin ameliyatqa engizdi. Usi dastur kapital
esap beti menen baylanish krizislerdi bastan kesbirip atirgan
mamleketlerge tezlik penen juda qisqa muddetli kreditlerdi
ajiratiwdi nazerde tutadi.
2. Uzaytmlgan fond dasturi XVF tarepinen tolem balansi
qiymshihqlanna juz tutqan mamleketlerge komeklesiw maqsetinde
usmis qilingan bohp, bunda mashqalalar bolimin strukturaliq
mashqalalar menen baylanish ham om saplastmw
makroekonomikahq muwapiqsizhqlarga sahstirmah uzaq muddetti
anlatadi.
3. Kambagalhqti qisqarttmw ham ekonomikaliq osiw dasturi
tiykannda XVF jilhq procent stavkasi 0,5 procent ham ondiriw
muddeti 10 jil bolgan Icreditlerdi ozinin en jarh agza
mamleketlerine usmis etedi. Atap otiw zarar, XVF kreditierinih
kopshilik bolegi usi kategoriyaga llayiq. 2005-jilda Ekzogen
60
shoklar dasturi islep shigihp tastiyiqlandi. Bui dastur tiykannda
kambagaihqti qisqarttmw ham ekonomikaliq osiw dasturi arqah
kredit almaytugm tomen rawajlangan mamleketlerge olardin
qadagalaw shenberinen tisqanda bolgan shoklar sebepli payda
bolatugm tolem balansi mashqalalarm saplastmw ushin kreditler
usmis etiledi.
lyiliwshen Isredit liniyasi. lyiliwshen kredit liniyasi tiykargi
ekonomikaliq korsetkishleri juda jaqsi bolgan mamleketler ushin
bagdarlangan. lyiliwshen kredit liniyasi tuwrisindagi pitim
paydaiamw boymsha ornatilgan talaplarga aldinnan juwap beriwi
mamleketler ushm tastiyiqlanadi.
lyiliwshen kredit liniyasimn qollamw muddeti bir-eki jildan
ibarat boladi, qaytanw muddeti bolsa stend-bay mexanizmine
uqsas bohp esaplanadi. Usi mexanizmnen paydaiamw amq
jagdaylardi esapqa ahw arqah belgilenedi, ogan adettegi
paydaiamw sheklewleri qollamlmaydi, qarji bolsa basqishpa-
basqish ernes, al bir tolem menen beriledi.
Aldm aliwshi kredit liniyasi. Aldm ahwshi kredit liniyasi
tiykargi ekonomikaliq korsetkishleri isenimli bolgan tiykarlangan
ekonomikaliq siyasatqa ham bunday siyasatti otkiziwdiii joqan
tajiriybesine iye bolgan mamleketler ushm molsherlengen. Aldm
aliwshi kredit liniyasimn dawam etiw muddeti bir jildan eki jilga
shekem bohwi mumkin.
Aynqsha jagdayda jardem. XVF tabiiy apatti bastan keship
atirgan yaki uns aqibetlerin saplastmp atirgan mamleketler ushm
aynqsha jagdayda jardem korsetedi. Aynqsha jagdayda kreditler
boymsha jiyimlardm baza stavkasi ondiriledi, kreditler 3-5 jil
dawammda qaytanliwi kerek.
XVFtin resurslannan paydaiamw ushm mamieket ozinin tolem
balansin qarj'ilandinwga bolgan mutajlikti tiykarlap beriwi zanir.
Qarjilandinw zarurligm belgilev/shi kriteriyalar sipatida XVF
mamieket tolem balansmm jagdayi, omn xahq arahq zapaslar
qaldigi ham mamlekettin zapas poziciyasi dinamikasinan
paydalanadi. Sooday-aq, tolem balansi tensizligi sebeplerin
saplastmw ushm mamieket tarepinen qabil qilingan jumislar
natiyjeligi de esapqa almadi.
Do'stlaringiz bilan baham: