R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

«quyi» ([a]) lik belgilari bu fonemalarning farqlovchi belgilari
sanaladi.
M a’lum b o ia d ik i, o'zbek tilida unli fonemalar bir belgi asosida
uch (tor, o ‘rta, keng) va ikki a ’zoli ziddiyatni (lablangan,
lablanmagan), 
ikki 
belgi 
(«tilning 
ko‘tarilish 
darajasi» 
va
«lablanganlik-lablanmaganlik») asosida olti a’zoli ziddiyatni hosil
qiladi.
Undosh fonemalar paradigmasi
Kuchli ziddiyatdagi undosh fonemalarní farqlovchi asosíy belgi
quyidagilar hisoblanadi:
58

---

a) hosil b o‘lish o‘rniga lc o ‘ra;
b) hosil bo‘lish usuliga lc o ‘ra;
d) ovoz va shovqin ishtirokiga ko‘ra.
Hozirgi o ‘zbek tilid a 24 
ta undosh fonema b o ‘lib, ularni
yuqorida sanab o ‘tilgan belgilari bilan quyidagicha ko‘rsatish
mumkin: (2-jadvalga qarang).
Boshqa sath birliklarida b o ig a n i kabi, fonemalarning asosiy
belgilari 
korrelyativ 
v a
korrelyativ 
bo‘lmaganlarga 
ajraladi.
Ziddiyatda turgan fo n e m a n in g birida bor, ammo ikkinchisida
tnavjud boim agan belgí — 
Jcorrelyativ belgi. Masalan, [b]-[p]
zidlanishda jarangli-jarangsizlik: korrelyativ belgidir. Anim o til oldi
va portlovchilik belgisi 
har 
ikkala fonema uchun ham xos
bo‘lganligi 
sababli 
korrelyativ . bo'lmagan 
belgi 
deyiladi.
Shuningdek, [h] undoshda jarangsizlik belgisi mavjud. Ammo shu
belgi asosida uni boshqa fo n em a bilan zid qo‘yib bo'lmaydi.
Chunki