R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

tashkil 
topadi. 
Bu
tizirnclialar u nli va undosh fon em alar paradigmalari. Paradigma
a’zolarining um um iy belgisi ularning shu tizimni tashkil etishini
ta’minlasa, farqlovchi belgisi bu ich k i par< digmaning yana kichik
bo‘laklarga b o ‘linib ketishiga olib 
keladi. Jarangli undoshlar
paradigmasi, jarangsiz undoshlar paradigmasi kabi.
Unli fonemalar paradigmasi
Tilning ko‘tarilish darajasi (yuqori, o ‘rta, quyi) va lablanish-
lablanmaslik — kuchli pozitsiyadagi 
unli fonemalaming asosiy,
sistema hosil qiluvchi belgisi. U nlilarning til gorizontal holatiga
ko‘ra (old qator, o ‘rta qator va orqa qator) belgilari asosiy
hisoblanmaydi. Chunki bu belgilar ixlarga nutqiy yondosh tovush
ta’sirida o‘zgarib turadi. M asalan, [
murosabatida 
[a] unlisi til orqalik xossasiga ega bo‘lsa, [k\ undoshi
qurshovida o ‘z holatini saqlaydi.
Unli 
fonemalaming 
asosiy 
belgilariga 
k o ‘ra 
tasnifi
quyidagicha ( 1 5-jadval) :
15-jadval
U nli
fonem alar
A s o s i y b elgila ri
T iln in g k o 'ta r ilis h d a r a ja s i
L a b la n ish b elg isi b or-
yo ‘q ligi
Y u q o ri
0 ‘r t a
Q u y i
L ablangan
L a b la n -
m a g a n
m
+
+
lu]
•+
+
57
v

---

[ ö l
-+
+
Го1
+
+
[e]