R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Qolipning bu turi o ‘zbek tilining tipologik sintaktik belgisi bo‘la
olrnaydi. Chunki o ‘zbek tilidagi gaplarning aksariyati [WPm]
minimal qolipi va uning kengayishi asosida.
(Pra) 
m a’nosi 
kesimda 
mujassamlashgan 
tasdiq/inkor,
modallik/mayl, shaxs/son m a’nolarining yaxlitligidan iborat. Shu
bois 
(Pra)ning 
m e’yoriy m a ’nosi 
ushbu 
to ‘rtta 
grammatik
ma’noning majmui sifatida ajratiladi. Istalgan gap tarkibida bu
majmua butunlik sifatida b o ‘lishi shart, lekin muayyan nutqiy
voqelanishlarda majmua tarkibi qismlarining hissasi hamma vaqt
birxil bo‘lavermaydi. M asalan, modallik: ma’nolari bo‘rttirilganda,
zaxnon 
ma’nosi 
zaiflashadi 
va 
aksincha, 
zamon 
ma’nosi
b o ‘rttirilganda modallik m a’n o si susayadi. Shunga o ‘xshash boshqa
345

---

grammatik m a ’nolarning ifodalanish darajasi ham xilma-xil bo‘lishi
mumkin. B u ma’nolar 
ifodalanish darajasi qanchalik kuchli
bo‘lmasin, u (Pm)da mutlaq yoki yagona bo‘lishi mumkin emas.
Shuningdek, 
o‘ta zaiflashib kelishi yoki tamoman yo‘qolgan
bo‘lishi 
h am
mumkin 
emas. 
Chunki 
kesimlik kategoriyasi
tarkibidagi har bir ma’no tizim hosil qiluvchi ma’no va ulardan
birortasi tam om an yo‘qolsa, kesimlikning o ‘zi ham yo‘qoladi yoki
butunlay boshqa mohiyat kasb etadi.
Shakliy ifodalanishga ko‘ra (Pm) o‘zbek tilida o ‘ta rang-barang.
Uning nol morfema ( 
Otam — о ‘qiluvchi) dan boshlab morfemalar