R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

olm aydigan ikkiía psixoflzik tomon — akustik struktura (tovush
q obig'i), ya’ni no mema hamda m aium bir tushuncha asosida
vujudga kelgan mazmuniy struktura, ya’ni sememaning birligidan
iborat.
Lisoniy birlik sifatidagi leksemaning tovush strukturasi fonetik
birlik ko‘rinish (variant)larining turlicha kombinatsiyalari asosida
vujudga kelgan. 0 ‘zbek tilida mavjud barcha leksemaning shakliy
to m o n i tilimizda mavjud 30 ta fonema asosida, xolos. Shu boisdan
ta sh q i fonetik strukturasi asosida leksemalarni kuchli va kuchsiz
ziddiyatga qo‘yish mumkin. Kuchli oppozitsiya bittadan 
(u —
o lm osh , 
e - undash), ikkitadan ( ot — ish), uchtadan (bor - kel),
to ‘rttadan (
qunt-band) fonema variantining zidlanishi asosida hosil
b o ig a n b o isa , kuchsiz ziddiyat leksemaning tarkibidagi ayrim
fonem a variantlari asosida boiadi (
tub-tup, bob-bop).
H ar bir leksema lisoniy birlik sifatida mazmun mundarijasiga
ham ega. Leksemaning mazmun mundarijasi denotat yoki referent
deb 
ataladigan borliqdagi narsa, harakat, belgi, miqdor kabini
ifodalaydigan tushunchalami anglatadi. Masalan, borliqda 
\yuz\
deb ataluvchi kishi bumi ikki tomonining peshonadan iyakkacha
b o ig a n qismi mavjud. Shu asosda kishi ongida «yuz» tushunchasi
vujudga kelgan. Mazkur tushuncha asosida esa semema (leksema
ma’n o si) shakllanadi. Tushuncha bilan ma’no bitta narsa emas,
38

---

ular farqli xususiyatga ega. M asalan, ingliz, ras, nemis tilida
so‘zlashuvchi kishilarning ongida «aka» va «uka» tushunchalari