Nutqning fonetik bo‘linishi: fraza, takt, fonetik so‘Z, bo‘G‘IN, tovush. Urg‘u va uning turlari reja

NUTQNING FONETIK BO‘LINISHI: FRAZA, TAKT, FONETIK SO‘Z, BO‘G‘IN, TOVUSH. URG‘U VA UNING TURLARI

REJA:

1. Fraza (jumla) haqida ma'lumot

2. Takt(sintagma), fonetik so`z .

3. Bo`g`in, tovush.

4. Urg`u va uning turlari, un ing amaliy ahamiyati

Nutqimiz tovushlar oqimidan, tovush zanjiridan iborat. Bu zanjir turlicha hajmdagi fonetik bo`laklarga ajratiladi. O’zbek tilida bunday bo`laklarga jumla (fraza), takt, fonetik so’z, bo’g’in va tovush kiradi.

1. Jumla (fraza) nutq oqimida kattaroq pauza (to’xtam) bilan ajratib aytiladigan nutq birligidir. Masalan, Kech kuz edi.// Qo„qqisdan boshlangan qora sovuq cho„ponlarni tashvishga solib qo„ydi (M.Qoriyev). Mazkur tovushlar zanjiri pauzalar vositasida ikki jumlaga bo’linadi (ular orasidagi chegara ikki vertikal chiziqlar (//) bilan belgilangan. Jumla intonatsion va fikriy tugallikka ega bo’lgani uchun ko’pincha gapga teng keladi. Lekin jumla va gap bir xil tushunchalar emas. Jumla - fonetik birlik, gap grammatik birlik. Ular tilning har xil sathlariga mansubdir. Jumla taktlarga bo’linishi mumkun .

2. Takt – jumla (fraza) ichida qisqa pauza bilan ajratib aytiladigan nutq birligi. Masalan , yuqorida keltirilgan nutq zanjiridagi birinchi jumla (Kech kuz edi) bitta taktga teng. Ikkinchi jumla – (Qo’qqisdan boshlangan qorasovuq / cho’ponlarni tashvishga solib qo„ydi) ikki taktdan iborat bolib (ular orasidagi chegara bir vertikal chiziq bilan belgilangan), birinchi takt uch fonetik so’zdan, ikkinchi esa ikkita fonetik so’zdan tashkil topgan. Birdan ortiq fonetik so’zdan tuzilgan taktlar ma‘no va sintaktik jihatdan yaxlitlikka ega bo’ladi.

Shunday qilib, jumla va takt ritmik-intonatsion vositalar orqali ajratiladi. Takt bir fonetik so’zdan yoki bir necha fonetik so’zdan iborat bo’lishi mumkin.