R. S. Qosimov (rais), X. Sultonov, Q. Nazarov, M

Ilohiy fayz – (1) Qur’oni karimning "Nur" surasi 35- oyatida ishora etilgan Alloh "nuri", (2) Allohning alohida inoyatiga noil bo’lgan xos insonlarga nasib qiladigan ma’naviy quvvat, (3) ilmi laduniy (mukoshafa ilmi) ba’zan shunga tenglash-tiriladi.
Alisher Navoiy insonlarni «avom» va «xos» ga ajratadi. Biz yaqin o’tmishda xoslar - zodagonlar, oliy tabaqa, avom - qora xalq,
mehnatkashlar, deb talqin etdik. Ammo Navoiyning farqlashi bunday ma’noda emas, «avom» - o’zini hali anglab etmaganlar, «xos» o’zligini anglab etgan, demak, voqean Parvardigorini tanigan ziyo ahlidir. Bu oliy tabaqaning faqat bitta Oliy imtiyozi bor, u ham bo’lsa Alloh oldidagi ma’suliyati og’irroq, vazifasi jiddiyroqdir.
Tavhid asrorini anglab etish Sunna bilan boshlanib, tasavvuf irfonida yuksak kamolotga
90

Ilmi laduniy (laduniy bilim) - irodasini to’liq Borliq haqiqatiga bo’ysundirgan alohida insonlar musharraf bo’ladigan, Alloh inoyati bilan erishiladigan bilim (Imom G’azzoliy uni “mukoshafa ilmi” ya’ni kashf etiladigan ilm deb ataydi). Bu ilmga noil bo’lganlar valiylik maqomiga erishgan karomatli zotlar hisoblanadi.
erishdi. Ammo bu yo’nalishlar ibrat, mantiqiy tafakkur va ruhiy kamolot sifatida asosan insonning ichki takomiliga qaratilgan edi. Inson o’z-o’zini anglab etish orqali Haq asrorini idrok etishga intildi, ammo insonning yakuniy maqsadi shunda
tugaydimi? Inson Tavhid asrorini o’zi uchun anglab etdi, deylik, endi u nima qilishi kerak?
Shu savolga tasavvufning oxirgi tariqati - Naqshbandiya javob berdi:
birinchi maqsadga erishildi – «dilda yor» holati mavjud, endi ishga kirishmoq lozim - «dast ba kor» ga o’tishi kerak. «Dilda yor» holati dilda g’araz, ya’ni xudbinlik yo’qligini ko’rsatadi, endi «dast ba kor» bo’lsa, ya’ni ishga qo’l urilsa, o’z shaxsiy g’arazli maqsadlari uchun emas, xolis Alloh uchun, Haq uchun, haqiqat va adolat tantanasi uchun amaliy harakatga kirishilgan bo’ladi. Shu sababli har nafas «dilda yor» bo’lishi, «Alloh» ismi dilda zikr etilishi, ya’ni «Hush dar dam» qoidasiga rioya etilishi taqozo qilinadi. Chunki Alloh nomi bir nafas dilni tark etsa, darhol