R. S. Qosimov (rais), X. Sultonov, Q. Nazarov, M

Irfoniy bilim - tasavvufda oriflik darajasiga erishgan sufiylarga ilohiy ilhom orqali beriladigan bilim, ilmi laduniy. Insonlar tilida boshdan-oyoq faqat ramz va ishoralar orqali ifodalanadi.
o’rnini g’araz, xudbin bir niyat egallashi mumkin. «Nazar bar qadam» ham shu ma’noga yaqin turadi, ya’ni behuda biror qadam qo’ymaslik, har bir amaliy harakatning Haq yo’lida qo’yilayotganini tahlil
etib, diqqat bilan kuzatib, nazardan qochirmay borish kerakligi ikkinchi qoidadir. Uchinchi qoida - «Cafar dar vatan», ya’ni vujud ichida turgan holda ruhning moddiylik balchig’iga bulg’anmasligi, Haq irodasi moddiy hoyu havaslaring g’arazidan xoli ravishda ruhingda hukmron bo’lishi lozim. To’rtinchi qoida -
«Xilvat dar anjuman» Haq asrorini anglab etgan orifning xalq bilan birga bo’lishi lozimligini, ammo doimo Haqni dilda tutgan holda xalq bilan birga bo’lishni ta’kid etadi. To’liq «xilvat»ni tanlash kibrga, to’liq «anjuman»ga kirishib ketish g’arazga etaklashi mumkin, «Xilvat dar anjuman» esa muvozanatni saqlab turish demakdir. Naqshbandiyaning o’n bir qoidasini mukammal sharhlash uchun alohida jiddiy tadqiqot lozim, biz faqat irfon bosqichini yakunlab, yangi bosqichga o’tish oldidan

G’ayb olami – inson o’z aqli va tafakkuri, hayotiy tajribalari va maxsus uskunalar yordamida bila olmaydigan, faqat ilohiy kitoblardagi maxsus xabarlar va ishoralar orqaligina bizga ma’lum bo’lgan voqelik. Materialistik dunyoqara- ning cheklanganligi g’ayb olamini tan olmaslikda yaqqol ko’zga tashlanadi.
ba’zi mulohazalarni qayd etdik, xolos.
Shunday qilib, XII-XIII asrlar Tasavvuf tariqatlarining shakllanishi va irfon bosqichi, deb ataldi. Aytib o’tganimizdek, tasavvuf g’oyalari va nazariyasi VIII-IX asrlardanoq shakllana boshlagan bo’lsa ham, faqat Imom Abu Homid Muhammad G’azzoliy (1058-1111) ijodida islom ma’rifatchiligi davri yakunlangach, tasavvuf ta’limoti islom mintaqasida zafarli «yurish» boshladi va Borliqni idrok etishning Irfon yo’nalishi uzil-kesil etakchi o’ringa ko’tarildi.
91
Buyuk tasavvuf shayxlari - yurtdoshlarimiz Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Abduholiq G’ijduvoniy shu davrda yashadilar. Tasavvuf she’riyatining eng zabardast vakillari Farididdin Attor, Jaloliddin
Rumiy, Ibn al-Farid va irfoniy tafakkurning eng buyuk namoyandasi Ibn al-Arabiy ham shu muddatda ijod qildilar. Irfon yo’nalishi Borliqni idrok etishning mutlaqo o’ziga xos yo’li bo’lib, Sunnadan ham, mantiqiy tafakkurdan ham tamomila farq qiladi. Bu hakda ibratli rivoyat bor. Ma’lumki, olov kuydiradi. Buni bizga muallim tushuntiradi va biz uning gapiga ishonib, «olov kuydiradi» deymiz. Bu - Sunna bosqichi. Ikkinchi bosqichda biz tajriba
o’tkazamiz - qog’ozni sham olovi tepasida tutsak, qog’oz yonaboshlaydi va biz
«olov kuydiradi», deb xulosa qilamiz. Bu - ilm deyiladi. Islom ma’rifatchiligi davri namoyandalari shu yo’nalishda ish olib borganlar.
Irfon bosqichi - tasavvuf yo’lidir. So’fiylar olovga o’zlari kiradilar va riyozat chekib Haqni taniydilar. So’fiy Tavhid mohiyatini anglashga butun ruhiy qudratini safarbar etadi. Buning uchun ishni nafsni poklashdan boshlamoq kerak bo’ladi. Tasavvuf tariqatlari ma’naviy poklanish yo’li bo’lib, o’zligidan (xudbinlikning barcha ko’rinishlaridan) pok bo’lgan inson ko’ngli Haq ziyosini o’zida akslantira boshlaydi. Komil inson - tom ma’nodagi ziyolidir. Ziyoli, ya’ni o’zligini anglab etgan insonda imon, ilm va amal birligi vujudga keladi. Bunday inson o’zidan atrofga ziyo tarata boshlaydi, o’zga insonlar ruhini ham ma’rifatli etadi, ko’ngillarni nurlantiradi.