Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

ҲАЁТ ФАОЛИЯТ ХАВФСИЗЛИГИ 
4.1. Фавқулотда вазиятларнинг умумий тушунча ва
таърифлари, уларни таснифланиши 
Таянч иборалар
: фавқулотда вазият,
 
потенциал хавф, 
оқибат, табиий офат, техноген, антропоген, экологик, 
ижтимоий сиѐсий, ҳарбий-сиѐсий, локал, регионал, миллий, 
глобал, зарарланиш ўчоғи, ривожланиш босқичи, барқарор 
ишлаш, эвакуация, қутқарув ишлари.
Ҳаѐт фаолият хавфсизлиги нуқтаи назаридан фавқулотда 
вазиятларни кенг маънода, яъни, хавфнинг амалда содир бўлиши 
ва инсонлар соғлиғи ҳамда ҳаѐтига таҳдид солиши деб тушуниш 
мумкин. 
Маълумки фавқулотда вазиятлар ўзига хос хусусиятлар ва 
аниқланишларга эга бўлиб, бу кўрсаткичлар асосида ФВни 
таснифлаш мумкин бўлади. Юқорида таъқидланганидек, 
инсоннинг ҳар қандай фаолияти потенциал хавфли ҳисобланади, 
хавфни ўзи эса инсон ҳаѐтида пермамент характер касб этади. 
Потенциал хавф – бу яширин куч. Бу куч амалга ошиши учун, 
қандайдир шароит юзага келиши лозим. Потенциал хавфни 
реалликга олиб келувчи шароит, бахтсиз ҳодисаларнинг 
сабаблари деб тушунилади. Сабаблар номаълум кўринишда 
бўлиши ва улар ҳар доим мавжуд бўлмаслиги мумкин. 
Фавқулотда вазиятларга олиб келувчи барча сабабларни ва 
уларни идентификациялашни пухта билиш – фавқулотда 
вазиятларни олдини олишнинг асоси ҳисобланади, шунга мос 

---

227 
ҳолда сабабларни фавқулотда вазиятларни юзага келтирувчи 
механизм деб ҳам тушуниш мумкин. Шундай қилиб, маълум ва
номаълум сабаблар натижасида потенциал хавф юзага келади ва 
инсон учун турли хил кўнгилсиз ҳамда оғир оқибатларга олиб 
келувчи фавқулотда вазиятлар (ўлим ва касалланишлар, материал 
зарарлар ва б) содир бўлади. 
ФВлардан ҳимояланишга қаратилган тадбирлар тизими асосан 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 

ФВ ларни ретроспектив таҳлил қилиш; 

тайѐрлаш ишларини олиб бориш; 

ФВ лар даврида ҳаракатга тайѐрланиш; 

ФВ лар оқибатларини бартараф этиш. 
ФВлар муаммоси жуда кўп аспектларга эга бўлиб, қуйида 
унинг ҳаѐт фаолият хавфсизлиги фани билан боғлиқ бўлган 
томонларига тўхталамиз. 
Табиий 
офатлар, 
саноат 
ҳалокатлари 
ва 
транспорт 
ҳалокатлари, уруш вазиятида душман томонидан турли хил 
қирувчи қуролларни ишлатилиши фавқулотда вазиятларни 
келтириб чиқаради.