Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Техноген ҳалокатлар. 
Катта территорияларда портлаш, 
ѐнғин, радиоактив, кимѐвий ва биологик зарарланишларни ҳамда 
инсонлар ҳаѐтига хавф солиб, гуруҳли ўлимларга олиб келувчи, 
ишлаб чиқариш жараѐнини кескин ишдан чиқиши билан 
кечадиган ҳодисалар, яъни машина ва механизмларни қўққисдан, 
кутилмаганда фойдаланиш даврида ишдан чиқиши техноген 
ҳалокатлар деб аталади. 
Техноген ҳалокатларга саноат объектларидаги, қурилиш, 
темир йўл, ҳаво ва автомобиль транспорти, сув транспортидаги 
қувурлар, газ-нефть қувурлари ва бошқа шу каби объектлардаги 
кўнгилсиз ҳодисалар мисол бўлади. Бундай ҳалокатлар 
натижасида ѐнғинлар ва портлашлар келиб чиқиши, аҳоли ва 
саноат биноларининг бузилиши, радиацион, кимѐвий ва биологик 
захарланишлар вужудга келиши, ҳар хил ҳалокатлар оқибатида 
нефть маҳсулотлари ва захарли моддаларни оқиши билан ер, сув 
ва ҳавонинг ифлосланиши, аҳоли ҳаѐтига ва атроф-муҳитга катта 
хавф туғилиши рўй беради. 
Техноген ҳалокатлар ташқи табиий омиллар таъсирида, 
жумладан, табиий офатлар оқибатида, бино ва иншоотларни 
лойиҳавий ва ишлаб чиқариш нуқсонлари, камчиликлари ва 
ишлаб чиқариш технологиясини бузилиши натижасида рўй 
бериши мумкин. 
Антропоген ҳалокатлар 
– инсониятнинг хўжалик фаолияти 
туфайли юзага келувчи антропоген омиллар таъсирида 
биосферанинг сифат жиҳатидан ўзгариши ва натижада инсонлар 
ҳаѐтига, ўсимлик ва ҳайвонот дунѐсига ҳамда атроф-муҳитга 
таҳдид ва катта хавф туғдирувчи ҳодисалардир. 

---

231 
Бундай экологик характердаги антропоген ҳалокатларга 
тупроқни интенсив равишда деградацияланиши ва оғир металлар 
(кадмий, қўрғошин, симоб, хром ва б.) ҳамда бошқа зарарли 
моддалар билан ифлосланиши: атмосферани зарарли кимѐвий 
моддалар, шовқин, электр магнит майдони ва ионли 
нурланишлар билан ифлосланиши: кислотали ѐмғирлар, озон 
қатламини емирилиши, йирик саноат шаҳарларида ҳарорат 
инверсиясининг («смог») юзага келиши, сув ресурсларини 
ифлосланиши ва шу каби бошқа инсон турмуш тарзи сифатига 
таъсир этувчи, уларнинг ҳаѐтига таҳдид солувчи ҳодисалар 
киради.