Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Меҳнат муҳофазаси
– бу тегишли қонун ва бошқа меъѐрий 
ҳужжатлар 
асосида 
амал 
қилувчи, 
инсоннинг 
меҳнат 
жараѐнидаги хавфсизлиги, сиҳат-саломатлиги ва иш қобилиятини 
сақланишини таъминлашга қаратилган ижтимоий-иқтисодий, 
ташкилий, 
техникавий, 
санитар-гигиеник 
ва 
даволаш 
профилактика тадбирлар ҳамда воситалар тизимидан иборатдир.
Ваҳоланки, инсон ишлаб чиқаришдаги меҳнат фаолиятидан 
ташқари вақтда ҳам турли хил хавфли омиллар таъсирида 
яшайди. Шунга мос ҳолда «Ҳаѐт фаолият хавфсизлиги» 
фанининг объекти нафақат инсоннинг меҳнат фаолияти, балки 
унинг бутун ҳаѐти давридаги хавфсизлигини таъминлашга 
қаратилган 
ташкилий, 
санитария-гигиеник, 
техникавий, 
ижтимоий-иқтисодий ва даволаш профилактика тадбирлари 
ҳамда воситалари мажмуидан иборатдир.

---

15 
Экология. 
Экология атамасини биринчи бўлиб немис зоологи 
Э.Геккель
1866 йилда фанга киритишни таклиф қилган бўлсада, 
экологик билимлар қадимги Юнонистон, Рим, Шарқ ҳамда 
Марказий Осиѐ мамлакатларида ўз ривожини топган. 
Жумладан, 
Гиппократ
, 
Аристотель
ва шу каби юнон 
файласуфлари асарларида экология ҳақида маълумотлар 
келтирилган. Экологиянинг кейинги тараққиѐти Европада XVIII 
асрда ўз аксини топади. Шу замонда 
К.Линней
ва 
Ж.Бюффон
лар 
қимматли экологик кузатишлар олиб боришган. XIX аср 
бошларида немис табиатшуноси 
А.Гумбольд
ўсимлик ҳаѐтий 
шаклларининг дастлабки классификациясини тузди. Бироқ 
экология ҳамма олимлар томонидан тан олинган фан сифатида 
фақатгина 1900 йиллари шаклланди. Даставвал ўсимликлар ва 
ҳайвонлар экологияси соҳасида кузатишлар олиб борган 
Ф.Клементс
ва 
В.Шелфорд
лар, моддалар алмашинуви ва озиқа 
занжири 
концепцияларига 
асос 
солган 
Т.Линдеман
ва 
Дж.Хатчинсон
лар ва кўл системаларини кузатган 
Э.Бирдже
ва 
Чана Джудее
ва бошқа олимларнинг кузатишлари умумий 
экология фанининг назарий асосларини ташкил этди 
Экология фани атроф-муҳит ҳимояси, география, ҳаѐт 
фаолият хавфсизлиги, кимѐ, физика ва шу каби табиий ҳамда 
умумкасбий фанлар блокидаги фанлар ҳамда мутахассислик 
фанлари билан боғлиқ ҳолда ўрганилади.