Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

1. Табиий хавфлар. 
2. Антропоген хавфлар. 
3. Техноген хавфлар. 
4. Ижтимоий хавфлар. 

---

18 
Табиий хавфлар –
биосферадаги табиий офатлар натижаси-
да юзага келади. Табиий офатларга ер қимирлашлар, сув 
босишлар, вулқонлар, (океанда сув ости зилзиласи ѐхуд 
вулқонларнинг отилиши натижасида ҳосил бўладиган ўлкан 
тўлқинлар), сел оқимлари, бўронлар, ўрмон ва торф ѐнғинлари, 
қор босишлари, тош кўчишлари, қурғоқчилик, узоқ муддатли 
ѐғингарчилик, қаттиқ совуқ, эпидемия, ўрмон ва қишлоқ 
зараркунандаларини оммавий тарқалиши кабилар киради. 
Уларнинг асосий хусусиятлари қўққисдан содир бўлиши билан 
белгиланади ва иқлимий шароитлар ҳамда ер рельефига боғлиқ 
бўлади. Таъкидлаш жоизки айрим табиий хавфлар, жумладан 
кучли иссиқ, совуқ, туман, табиий электромагнит майдон ва 
нурланишлар инсон ҳаѐти ва соғлиғи учун унча катта хавф 
туғдирмайди ва шу сабабли фаннинг объекти сифатида уларни 
алоҳида 
ўрганиш 
талаб 
этилмайди. 
Табиий 
хавфлар 
литосферавий (тоғ ва тош кўчкилари), гидросферавий (сув 
эрозияси, сел оқимлари, сув кўтарилиши), атмосферавий (қор 
босиши, жала), космик (қуѐш радиацияси) каби турларга 
бўлинади.
 Антропоген хавфлар –
инсониятнинг хўжалик фаолияти 
туфайли юзага келувчи антропоген омиллар таъсирида 
биосферанинг сифат жиҳатидан ўзгариши ва натижада инсонлар 
ҳаѐти, ўсимлик ва ҳайвонот дунѐсига ҳамда атроф-муҳитга
таҳдид ва катта хавф туғдирувчи ҳодисалардир. Бундай хавфлар 
ҳам инсон соғлиғи ва ҳаѐтига, ҳам атроф-муҳитга катта салбий 
таъсир этади. Шу сабабли уларни 
экологик хавфлар
деб ҳам 
аташ мумкин.
Бундай экологик характердаги антропоген хавфларга 
тупроқни интенсив равишда деградацияланиши ва оғир металлар 
(қадмий, қўоғошин, симоб, хром ва б.) ҳамда бошқа зарарли 
моддалар билан ифлосланиши, атмосферани зарарли химиявий 
моддалар: шовқин, электр магнит майдони ва ионли 
нурланишлар билан ифлосланиши; кислотали ѐмғирлар. озон 
қатламини емирилиши, йирик саноат шаҳарларида ҳарорат 
инверсиясининг («смог») юзага келиши, сув ресурсларини 
ифлосланиши ва шу каби бошқа инсон турмуш тарзи сифатига 
таъсир этувчи, уларнинг ҳаѐтига таҳдид солувчи ҳодисалар 
киради. Ушбу хавфлар таснифи ва тавсифлари фаннинг “Ҳаѐт 

---

19 
фаолият хавфсизлигининг табиий асослари ва экология” 
бўлимида кенг ўрганилади.