Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

W
т
 = 3600 V
х
 * S
х.т. 
бу ерда
V
х
– ҳавонинг тезлиги, анемометр кўрсатиши 
асосида, м/с; 
S
х.т
.
– ҳаво ўтиш туйнукларининг умумий юзаси, м
2
. 
Синов вақти барқарор технологик режим даврида 1,5 

2,0 
соат бўлиши лозим.
Санитар меъѐрлар ва қоидалар(СН иП)да хона ичининг тоза 
ташқи ҳавоси бўйича минимал сарфи қуйидагича белгиланган: 
яшаш, турар жой хоналари учун – 3 м
3
/соат 1 м
2
юза учун, 
табиий шамоллатишда; жамоат ва маъмурий – хўжалик хоналари 
учун – табиий шамоллатиш бўлмаган ҳолат учун 1 киши 
ҳисобига-60-20 м
3
/соат, ишлаб чиқариш хоналари учун табиий 
шамоллатиш бўлган ҳолатлар учун 30-20 м
3
/соат 1 киши 
ҳисобига, таббий шамоллатиш бўлмаган ҳолларда 60-120 м
3
/соат 
.
Сунъий ҳаво алмашиниш тизимлари 
Сунъий, яъни механик шамоллатиш тизимларида ҳаво 
алмашиниши вентеляторлар ѐки эжекторлар ѐрдамида амалга 
оширилади. Сунъий ҳаво алмашиниш қурилмаларининг 
афзалликлари шундаки, улар ѐрдамида хонанинг исталган 
жойидан ифлос ҳавони ҳайдаб чиқариш ѐки хонага тоза ҳаво 
юбориш ҳамда бу қурилмаларга ҳавони иситиш, намлаш ва 
тозалаш мосламаларини ўрнатиш мумкин. Бундай шамоллатиш 
қурилмалари вентелятордан, ҳавони юбориш ѐки ҳайдаб чиқариш 
қурилмасидан, ҳаво каналларидан ва фильтрдан ташкил топган 
бўлади. Вентеляторлар сифатида марказдан қочма ва ўқли 
вентеляторлардан фойдаланилади.
Шамоллаткичлар ҳосил қиладиган босимига кўра 3 турга 
бўлинади:

паст босимли (1 кПа гача); 

ўрта босимли ( 3 кПА гача); 

---

118 

юқори босимли (12 кПА гача). 
Шамоллаткичларни тури ва ўлчами узатиладиган ҳавонинг
миқдори, босими ва муҳит шароитига боғлиқ ҳолда танланади. 
Марказдан 
қочма 
шамоллаткичларнинг 
фойдали 
иш 
коэффициенти (ф.и.к.) – 0,5-0.6, ўқли шамоллаткичларники – 
0,5-0,7, эжекторларники эса- 0,25 гача. 
Вентеляторларнинг маркасида кўрсатилган рақам, вентелятор 
иш ғилдирагининг диаметрини билдиради, масалан, №5 
вентиляторидаги 5 сони вентелятор иш ғилдираги диаметрини 
Д
и.г. 
=500 мм эканлигини кўрсатади. 
Ўқли вентеляторлар паст босимли ҳаво алмашиниш талаб 
этиладиган ишлаб чиқариш хоналарида ўрнатилади. Улар 250-
300 Н/м
2
атрофида босим ҳосил қилади. 
Сунъий шамоллатиш тизимларининг ҳаво қувурлари пўлатдан 
тайѐрланади. Агрессив кимѐвий моддалар билан ифлосланган 
ҳаво ҳаракатланувчи кувурлар эса зангламайдиган пўлатдан, 
винипластдан ѐки керамикадан тайѐрланиши мумкин. Ҳаво 
қувурлари тизимига хонага киритиладиган ҳавонинг миқдорини 
ростлаш, ҳавони тозалаш, иситиш, совутиш ва намлаш 
мосламалари ўрнатилади. Ҳавони иситишда калориферлардан 
фойдаланилади. Улар тузилиши ва ишлаш принципи жиҳатидан 
автомобилларнинг радиаторига ўхшаш бўлади. 
Ҳавони совутиш мосламалари эса 2 хил: сирт бўйича совутиш 
ва контактли совутиш қурилмаларига бўлинади. Сирт бўйича 
совутиш қурилмалари калорифер шаклида бўлиб, совутувчи 
сифатида совуқ сув, аммиак ѐки фреондан фойдаланилади. 
Контактли совутиш қурилмаларида ҳаво, сув камерасида юзага 
келувчи ѐмғирли муҳит орқали ўтиб совийди. 
Ҳавони тозалашда эса турли хил материал, ѐғ, электрик ва 
ультратовуш фильтрлардан фойдаланилади