Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Иситиш жиҳозининг тури сирт юзаси, м
2
 
М-140 0,254 
НМ-150 0,254
Польза-6 0,460
РД-90 0,203 
РД-26 0,205 
Иситиш мавсуми даврида талаб этиладиган ѐқилғи миқдорини 
қуйидагича аниқлаш мумкин
Q = g
ш
 V (t
и
 – t
т
), 
бу ерда 
g
ш
 –
бинонинг 1 м
3
ҳажмини 1
о
С га иситиш учун
сарфланадиган йиллик шартли ѐқилғи сарфи, кг/(м
3
* 
о
С); 
t
и
–
бино ичининг ҳарорати, 
о
С; 
t
т 
 –
ташқи муҳит ҳарорати, 
о
С; 
V
–
бинонинг ташқи ҳажми, м
3
. 
Бир шартли ѐқилғининг иссиқлик ажратиб чиқариш миқдори 
– 29,3 мДж/кг.га тенг. Ҳисоб ишларини бажаришда бошқа 
ѐқилғилар айлантириш коэффициенти ѐрдамида шартли ѐқилғига 
ўтказилади. Ушбу коэффициент антрацит учун – 0,97; кўмир 
учун – 2,33; торф учун – 2,60; мазут учун – 0,70; ўрта сифатли 
ѐғоч ўтин учун – 5,32 деб қабул қилинади.
3.2.6. Ишлаб чиқариш бинолари ва иш жойларини 
шамоллатиш 
Ишлаб чиқариш хоналарида талаб этилган даражадаги тозалик 
ва микроиқлим кўрсаткичларининг рухсат этилган ҳолатда 
бўлишини таъминлашнинг самарали воситаларидан бири ҳаво 
алмашиш (шамоллатиш)ни ташкил этиш ҳисобланади.

---

115 
Ишлаб чиқариш хоналарини шамоллатиш деб хонадаги ифлос 
ҳавони ҳайдаб, ўрнига тоза ҳаво узатувчи ташкиллаштирилган ва 
ростланувчи ҳаво алмашиш тушунилади. 
Шамоллатиш қурилмалари ҳаво алмашиш усулига кўра табиий 
ва сунъий (механик) турларга бўлинади.
Табиий ҳаво алмашиниш хона ташқариси ва ичидаги ҳаво 
босими орасидаги фарқ асосида амалга оширилади. Табиий 
шамоллатиш қурилмаларида ҳаво алмашиш самарадорлигини 
ошириш 
мақсадида 
дефлектор 
(дефлегматор)лардан 
фойдаланилади. 
Ишлаб чиқаиш хоналарига ҳаво шамоллатиш каналлари 
орқали механик воситалар асосида узатилса ѐки чиқарилса, 
бундай ҳаво алмашиш тизими механик ѐки сунъий деб аталади. 
Механик ҳаво алмашиш тизими умумий, маҳаллий, аралаш, 
аварияга оид ва ҳавони кондиционирлаш каби турларга 
бўлинади.
Умумий механик ҳаво алмашиш тизимлари ѐрдамида
хонадаги ортиқча иссиқлик, намлик ва зарарли моддалар иш 
зонасининг бутун майдони бўйлаб тоза ҳаво билан 
алмаштирилади. 
Маҳаллий ҳаво алмашиш тизими эса иссиқлик, намлик ѐки 
зарарли моддалар ажралиб чиқадиган манбага ўрнатилади. 
Аралаш ҳаво алмашиш тизимларида умумий ва маҳаллий 
шамоллатиш қурилмалари биргаликда қўлланилади.
Аварияга оид шамоллатиш қурилмалари ишлаб чиқариш 
хоналарида қўққисдан кўп миқдорда зарарли ѐки захарли 
моддалар ажралиб чиқиш эҳтимоли мавжуд бўлган ҳолатларда 
ўрнатилади. 
Ҳавони кондиционирлаш деганда хонанинг микроиқлим 
кўрсаткичларини олдиндан белгиланган миқдорлар даражасида 
автоматик тарзда ростлаш ва сақлаш тушунилади. 
Шамоллатиш қурилмалари хонага тоза ҳавони узатиш ѐки 
ҳавони хонадан ҳайдаб чиқариш усулига кўра 3 турга бўлинади:
сўрувчи, ҳайдовчи ва сўрувчи-ҳайдовчи. 
Ҳаво алмашиш тизими самарадорлигини баҳолашда 
ҳаво 
алмашиш карралиги
(К) тушунчасидан фойдаланилади. Ҳаво 
алмашиш карралиги деб, маълум вақт давомида хонага кирувчи 

---

116 
тоза ҳаво миқдорини (L, м
3
/с) хона ҳажмига (V, м3) нисбатига 
айтилади.
V
L
Ê

Ҳаво алмашиш карралиги 
3

Ê
бўлганда табиий ҳаво алмашиш 
етарли ҳисобланади, агар 
3

Ê
бўлса сунъий (механик) ҳаво 
алмашиш тизимларини ўрнатиш тавсия этилади.