Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

3.2.9.
Титраш ва ундан ҳимояланиш 
Умумий маълумотлар. Титрашнинг инсон организмига 
таъсири 
Титраш, инсонга титраш (зириллаш) билан ишловчи 
жиҳозлар, қурилмалар, машина ва механизмлар билан контакда 
бўлган вақтда таъсир этади. Титрашдан кўп ҳолатларда, ишлаб 
чиқариш 
жараѐнларини 
интенсификациялашда 
ҳам 
фойдаланилади, 
масалан, 
тупроққа 
ишлов 
берувчи 
машиналарнинг қаршилигини камайтиришда, иш унумдорлигини 
оширишда, дон тозалаш машиналари иш сифатини яхшилашда ва 
ҳ.к. Шунга боғлиқ ҳолда титрашлар транспорт, транспорт-
технологик ва технологик турларга бўлинади. 
Транспорт 
титрашлар 
машина 
ѐки 
тракторларни 
ҳаракатланиши вақтида содир бўлади. Агар ушбу машина ѐки 
МТА ҳаракатланиш билан бир вақтда бирор технологик 
жараѐнни бажарса, масалан, дон ўриш, шудгор қилиш, ерни 
текислаш ва б., бундай вақтда юзага келувчи титрашлар 
транспорт-технологик титраш деб аталади. Технологик 

---

135 
титрашлар қўзғалмас машиналар, механизмлар ва қурилмаларни 
ишлаши даврида ҳосил бўлади. Инсонни узоқ вақтли титраш 
таъсирида бўлиши икки хил, яъни умумий ва маҳалий (локал) 
касалликларни келтириб чиқаради. 
Умумий касалланиш доимий титраш шароитида 2-4 ой 
ишлагандан сўнг бошланади. Бунда бош оғриғи, кўришни 
сусайиши, тана ҳароратини ошиши, ошқозон ва юрак-томир
тизимида ўзгаришлар содир бўлади. Локал кўринишдаги 
касалликлар титрашни инсон танасининг айрим аъзоларига, 
масалан, қўл, оѐқ ва ҳ.к. таъсир этиши натижасида келиб чикади. 
Бундай вақтда нерв ва суяк-бўғим тизими иш фаолияти 
бузилади, артериал босим ошади, мускул кучлари ва инсонни 
оғирлиги камаяди ҳамда томирларнинг тортишиши кузатилади. 
Доимий иш жойлари ва ишлаб чиқариш биноларидаги
титрашларнинг меъѐрлаштирилувчи параметрлари сифатида 
тебраниш тезлигининг ўрта квадратик миқдори ва логарифмик 
даражаси қабул қилинган. Улар м/с ѐки дБ да ўлчанади. Титраш 
тезлигининг инсонга салбий таъсир даражасини бошланиши 
V
o
=5

10
-8
м/с. 
Титраш 
тезлиги 
даражасининг 
логарифмик 
миқдори 
қуйидагича аниқланади,