Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Шовқиннинг инсон организмига зарарли таъсири
Шовқин инсон организмига салбий таъсир этиб, турли хил 
хасталикларни келиб чиқишига сабаб бўлади. Шовқиннинг 
таъсири бирдан сезилмайди, балки вақт ўтиши билан доимий 
шовқин таъсирида ишлаш натижасида ҳосил бўлади, яъни турли 
хил кўринишдаги асаб ва руҳий хасталикларни келтириб 
чиқаради. Айрим ҳолларда асаб тизимига таъсир эиш орқали 
юрак, бош мия ва жигарга таъсир этади, гипертоник 
касалликларни келтириб чиқариши мумкин. Юқори частотадаги 
шовқин таъсирида иш унумдорлиги 10-15 % га камайиши, 
кишининг эшитиш аъзоси фаолиятини ишдан чиқишига ва 
умумий соғлиғини ѐмонлашгувига олиб келади. 
Инсон қулоғи орқали қабул қиладиган минимал товуш босими 
эшитишни бошланиш диапазони деб юритилади ва у 2

10 
-5
Па. 
га тенгдир. Инсон қулоғи томонидан қабул қилинадиган 
максимал товуш босими бошланиш диапозонидан 10 млн. марта 
катта бўлиб, 2

10
2
Па.га тенгдир. Товуш босими ушбу миқдордан 
ошгач (2

10
2
Па) бош айланиши, қайд қилиш, кўнгил айниши, 
қулоқ пардасини йиртилиши ва қулоқдан қон келиш ҳолатлари 
рўй бериши мумкин. 
Шовқиннинг зарарли таъсирини ҳисобга олган ҳолда у 
қуйидагича таснифланади: 

частота такибига кўра: паст частотали; ўрта частотали ва 
юқори частотали. 

частота спектри кенглигига қараб: қисқа йўлли; кенг йўлли. 

спектр характерига кўра: импульсли; тонал; стабил ва вақт 
бўйича ўзгарувчан шовқин.
Шовқин даражасини меъѐрлаштириш ва ўлчаш 
Шовқин даражасини меъѐрлаштириш – шовқинни инсонга 
салбий 
таъсирини 
камайтиришга 
қаратилган 
асосий 
тадбирлардан бири ҳисобланади. Шовқиннинг инсон соғлиғига 
таъсири унинг частотасига боғлиқ бўлганлиги сабабли, ҳар бир 
шовқин октава полосаси учун алоҳида рухсат этилган шовқин 
даражаси белгиланган (ГОСТ 12.1.003-83). Шовқиннинг энг 
юқори рухсат этилган даражаси паст частоталар учун, паст 
рухсат этилган даражаси эса юқори частотали шовкинлар учун 
қабул қилинган. Масалан, энг кичик товуш босими назарий ва 
илмий ишлар бажариладиган иш жойлари учун белгиланган

---

131 
бўлиб, у ўртача геометрик частота 8000 Гц бўлганда 30 дБ деб 
қабул қилинган. Энг юқори товуш босими эса доимий иш 
жойларида, ишлаб чиқариш бинолари, машина ва тракторларнинг 
кабиналари учун белгиланган бўлиб, у ўртача геометрик частота 
63 Гц бўлганда 99 дБ га тенгдир. Тонал ва импульсли
шовқинларда рухсат этилган шовқин даражаси кенг полосали 
шовқинга нисбатан 5дБ камайтирилади. 
Шовқин даражасини аниқлаш учун Шум–1, ИШВ-1 маркали 
шовқин ўлчагичлардан фойдаланилади. Шовқинни спектр 
частотаси бўйича баҳолаш учун АШ-2М, АС-3 маркали 
частотали анализаторлар ишлатилади. Ушбу анализаторлар 
ўтказиш кенглиги бўйича октавали, ярим октавали, 1/3 октавали
ва қисқа октавали бўлади. Товуш спектрларини визиуаль кузатиш
(кўз билан кузатиш ) ва расмга тушириш мақсадида С-34 ва СП-1 
спектрометрлари ҳамда Н-110, Н327-3 маркали ўзи ѐзар жиҳозлар
ишлатилади.