Quruqlikdagi suvlar

Ko'llar. Quruqlikning suvga to'lgan va dengiz bilan bevosita tutashmagan oqimsiz, o'ziga xos ekologik sharoitga ega bo'lgan tabiiy chuqurliklarni kol deb ataladi. Ko'llar geografik qobiqda modda va energiya aylanishida ishtirok etib, suvi 17 yilda bir marta yangilanib turadi. Ko'llar chuchuk suvmanbai hisoblanadi. Dunyo ko'llari maydoni 2 mln kv km bo'lib, ularda 176,4 ming km kub suv to'plangan. Buning 91 km kubini chuchuk suvlar tashkil ctadi. Dunyodagi eng chuqur ko'l Baykaldir. Uning chuqurligi 1020 m, maydoni jihatidan Kaspiy (371 ming kv km) cng katta ko'l. Ko'llar chuqurligi (qozonini) vujudga kelishi jihatidan 3 guruhga - endogen, ekzogen va antropogen guruhlarga bo’linadi.
Endogen ko'llar chuqurligi yerning ichki kuchlari ta'sirida vu­judga kelgan. Bu ko'llar tektonik yo'l bilan vujudga kelgan (Baykal, Kaspiy, Orol, Balxash, Issiqko'l va boshqa), ko'llarga, vulqon (o'chgan vulqon konusida vujudga keladi. Bunga Kamchatka yarim orolidagi Kroniki ko'li misol) ko'llarga, zilzila oqibatida vujudga kel­gan (Pomir tog'idagi Sarez, Yashil ko'l va boshqalar) ko'llarga bo'linadi.
Mavzu:Suvni qayta ishlash.
Ekzogen ko'llar yerning tashqi kuchlari ta'sirida vujudga kelgan bo'lib, morena, karst va liman turlariga boiinadi. Morena ko'llari qadimiy muzlik ta'sirida vujudga kelgan, chuqurliklari suv bilan to’lishidan vujudga (Rossiya tekisligidagi Ilmen, Pskov, Pomir tog'idagi Qorakoi va boshq.) kelgan. Karst ko'llari ohak, gips, mergel kabi suvda tez eriydigan jinslarning erib ketishidan hosil boigan chuqurliklarda vujudga keladi. Daryolarning dengizga quyilgan yerida undan qum tili orqali ajralib qolgan qismini liman ko'llari deb ataladi. To'g'on ko'llari zilzila ta'sirida togiarning bir qismi qulab tushib, daryo vodiysini to'sib qolishidan (Pomir tog'idagi Sarez, Zo'rkul, Yashil ko'l va boshqa) paydo bo'ladi. Qoldiq koilar tekislikda sekin ilon izi bo'lib oqadigan daryolarning eski o'zanlarida (Vol­ga, Amudaryo, Sirdaryo vodiylarida juda ko'p) vujudga keladi. O'rta Osiyoda zovur suvlarining sug'oriladigan hududlaridan tashqaridagi tabiiy chuqurliklarga chiqarib tashlash oqibatida ham koilar vujudga kelgan. Bunday ko'llarga Arnasoy-Tuzkon-Aydar ko'llari yaqqol misol bo'ladi.