Qurilish materiallari va konstruksiyalari

Yozgi ayvonlar asosan bir va kam qavatli alohida yer maydonlariga ega bo’lgan binolar uchun xos bo’lib binoning birinchi yoki yuqori qavatlarida ham qo’llanilishi mumkin. Balkon, lodjiya va erker konstruksiyalari ko’p qavatli binolarda qo’llaniladi.
Balkon – bu binoning perimetridan tashqariga chiqib, bir tomonlama bino devoriga mahkamlangan va uch tomonlama balandligi bir metrdan kam bo’lmagan to’siqlar bilan o’rab olingan ochiq maydonchadir.
Lodjiya – bu uch tomonlama devorlar bilan o’ralgan va bir tomondan to’siq bilan o’ralgan maydondir.
Erker – bu turli xil shakllarda (uch burchak, to’rt burchak, yarim doira, trapetsiya va x.k.) binoning perimetridan chiqqan va bir vaqtning o’zida binoning xonasiga qo’shilib ketgan maydondir.


Joriy nazorat uchun nazorat savollar:

1. 
   Devorlarning arxitekturaviy-konstruktiv elementlariga nimalar kiritiladi?
   
2. 
   Balkon, lojia va erker konstruksiyalarining bir-biridan farqini aytib bering?
   

Darsni o’tishda qo’llaniladigan pedagogik texnologiya turi:
- Aqliy hujum


Darsni o’tishda qo’llaniladigan texnik vosita turi:

• 
  Ko’rgazmali qurol
  
• 
  Proektor
  
• 
  Slayd
  
• 
  Tarqatma material
  

13-mavzu (2 soat).
ORAYOPMALAR TURLARI, ELEMENTLARI VA KONSTRUKSIYALARI.


Reja:

1. 
   Orayopmalar va ularga qo’yiladigan talablar.
   
2. 
   Temirbeton elementlardan loyihalanadigan yaxlit turdagi orayopmalar.
   

Tayanch suzlar va iboralar: orayopma, temirbeton orayopmalar, yaxlit orayopmalar, yig’ma-taxlit orayopmalar, tusinli orayopma, tusinsiz orayopma, kessonli orayopma, plita, plita kalinligi.

Orayopmalar barcha turdagi binolar kabi fuqaro binolarida xam asosiy konstruksiyalardan biri sanaladi va ularga mustaxkamlik , issiklik saklash, tovush utkazmovchanlik va olovga bardoshlilik talablari kuyiladi va binolarda bajariladigan funksional va texnologik jarayonlardan kelib chikib suv utkazmovchanlik (san uzel, kir yuvish, xamom xonalari va x.k.) , yonishga karshilik (yongin xavfi bor xonalarda), xavo utkazmaslik ( pastki kavatlarda isitish uskunalari, laboratoriyalar va boshkalar joylashtirilganda) talablari xam kuyiladi.

Orayopmalar binolarni loyihalashda ishlatiladigan maxsulotiga karab yogoch, temirbeton yoki metall konstruksiyali, konstruktiv yechimlariga karab tusinli, tusinsiz yoki tekis (plitali) tarzda loyihalanadi.
Temirbeton elementlardan loyihalanadigan orayopmalar ancha mustahkam, uzoq muddatli xizmat qilishga qodir va ishlab chiqarishda samarali sanaladi. Yaratilishiga qarab temirbeton orayopmalar yig’ma, yaxlit va yig’ma-taxlit tarda loyihalanadi va qurilishi amalga oshiriladi.



Yaxlit turdagi orayopmalar tusinli va tusinsiz turda loyihalanadi. Yaxlit turdagi orayopmalarning eng oddiy usuli bulib kalinligi 60 mm.dan 100mm.gacha bo’lgan oddiy plita xizmat kiladi va plitaning kalinligi unga tushadigan yukning ogirligi xamda uning prolyotiga karab hisob bilan kabul kilinadi.
Binoning prolyoti 3 m.dan katta bo’lganda tusinli orayopmalardan foydalaniladi. Yaxlit turdagi tusinli orayopmalardan asosan rejada unifikatsiyalangan o’lchamlarga ega bulmagan xonalarni yopish maksadga muvofik keladi. (M : 18x8 m. o’lchamli xonani yopish). Yaxlit turdagi tusinli orayopmalar asosiy va ikkinchi darajali tusinlar va plitadan tashkil topadi. Ushbu turdagi yaxlit orayopmalarni qovurg’ali (rebristie) orayopmalar deb yuritiladi. Ularda asosiy tusinlaring balandligi 1\12 dan 1\16 prolyot kengligida, ikkinchi darajali tusinlarining balandligi esa 1\8 dan 1\12 prolyot kengligigacha bo’lgan o’lchamlarda kabul kilinadi.
Yaxlit turdagi tusinli orayopmalarni loyihalashda asosiy va ikkinchi darajali tusinlarning balandligi bir xil o’lchamlarda kabul kilinganda ushbu turdagi orayopmalarni kessonli orayopmalar deb ataladi. Ularni asosan intererlarni badiiy bezakli yechimlari talablari asosida kullaniladi.

Fuqaro binolarini loyihalashda tusinli turdagi orayopmalar bilan birgalikda tusinsiz turda loyihalanadigan orayopma turlaridan xam keng mikdorda foydalaniladi. Tusinsiz turdagi orayopma konstruksiyalari ustunlar, ularining yukorigi kismining kengaytirilgan kismi kapitellar va orayopma plitasidan tashkil topadi. Plitaning kalinligi unga tushadigan yukning ogirligi xamda uning prolyotiga karab hisob asosida 150…200 mm. kalinlikda kabul kilinadi. Tusinsiz turdagi orayopma konstruksiyalarini loyihalashda ustunlar turi odatda kvadrat kurinishda yoki shunga yakinrok o’lchamlarda (5….6 m )kabul kilinadi.