Qurilish materiallari va buyumlari

 
15- LABORATORIYA ISHI 
METALL MATERIALLAR VA BUYUMLAR. PO`LAT VA RANGLI METALLAR 
SORTAMENT-LARI BILAN TANISHISH. PO`LAT ARMATURANING CHO`ZILISHDAGI 
MUSTAHKAMLI-GI VA KORROZIYAGA CHIDAMLILIGINI ANIQLASH. 
Vazifalar:
Qurilishda ishlatiladigan metallarning xossasini aniqlash va DST bilan taqqoslash. 
Umumiy tushunchalar
. 
Qurilishda ishlatiladigan metallarning asosiy qismini po‘lat va cho‘yan 
tashkil etadi. Po‘lat bilan cho‘yan deganda temir va uglerod qotishmasini tushunish kerak. CHo‘yan – 
tarkibida 2 % ortiq uglerod bo‘lgan qotishma. Ferroqotishmalar deb ataluvchi mahsus cho‘yanlardan 
uglerod miqdori 5-6% bo‘ladi. Qurilishda ko‘p tarqalgan oddiy cho‘yanlarda uglerod 4% dan oshmaydi. 
Po‘lat – bu ham temir bilan uglerod qotishmasi, ammo undagi uglerod miqdori 2% dan oshmaydi. 
Qurilishda ishlaridagi armaturalar uchun po‘latning 1 va 2 xillari ishlatiladi. Armaturabop po‘lat 

---

-
151 -
ishlash texnologiyasiga ko‘ra tayoqcha shaklida qizdirib yoyilgan va sovuqlayin yoyilgan turlarga 
bo‘linadi.
 
Qurilishda ishlatiladigan metallarning o‘rtacha zichligini aniqlash 
Asbob va uskunalar.
 
Tarozi, shtangensirkul, metall namunalari.
Ishlash tartibi.
 
Metallarning o‘rtacha zichligini aniqlash uchun metal namunalarining uzunligi, 
eni, qalinligi shtangensirkul yordamida o‘lchanib, hajmi hisoblanadi, so‘ngra namuna texnik tarozida 
tortiladi. To‘g‘ri geometrik shakldagi namunaning har tomoni uch joyidan eni va balandligi bo‘yicha 
o‘lchanadi, (a
1
, a
2
, a
3
, v
1
 v
2
, v
3
, h
1
, h
2
, h
3
) va har yoqning o‘rtacha arifmetik qiymati eng so‘nggi natija 
sifatida qabul qilinadi. Tomonlarining o‘lchami 100 mm dan oshmaydigan har xil shakldagi namunalar 
0,1 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi, tomonlarining o‘lchamlari 100 mm va undan katta bo‘lgan 
namunalar esa 1,0 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi lozim. Massasi 500 g dan engil namunalar 0,01 g 
gacha aniqlikda, massasi 500 g va undan og‘irroq namunalar esa 1,0 g gacha aniqlikda tortilishi kerak. 
Namunaning hajmi va massasi ma’lum bo‘lgach, berilgan folmula yordamida uning o‘rtacha zichligi 
hisoblab topiladi. Olingan natijalar 3-formulaga qo‘yib metallarning o‘rtacha zichligi topiladi. CHiqqan 
natijalar jadvalga yoziladi.
Hisoblash formulasi:
ўр
ўр
ўр
h
b
a
V

V
m

0

(3)
 
bu erda: a – metal namunasining uzunligi, sm; 
b – metal namunasining eni, sm; 
h – metal namunasining qalinligi, sm; 
V – metal namunasining hajmi, sm
3
; 
m – metal namunasining massasi g. 
 
Turlari 
O‘lchamlari, sm 
Material 
hajmi, sm
3 
Material 
massasi, g 
Material o‘rtacha 
zichligi, g/sm
3
uzunligi 
eni 
balandligi 
O‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati - …………kg/m
3 
1-rasm. Qurilishda ishlatiladigan po‘latning asosiy xillari: a – yumaloq, b – kvadrat, v – taxta shaklli. 
Qurilishda ishlatiladigan metallar 
(adabiyot va ko‘rgazmali materiallardan foydalanib quyidagi jadvalni to‘ldiring). 
Nomi 
Ko‘rinishi (rasm, sxema) 
Ishlatilish sohasi