Qurilish materiallari va buyumlari

 

---

-
110 -
3–SEMESTR 
LABORATORIYA №1 
MAVZU: LABORATORIYA BILAN TANISHUV VA TEXNIKA XAFVSIZLIGIDAN O’TISH. 
QURILISH MATERIALLARINING FIZIK XOSSALAR ZICHLIK O’RTACHA ZICHLIK 
G’OVAKLIKLIGINI ANIQLASH 

O‘RTACHA ZICHLIGINI ANIQLASH 
Ta’rif. 
O‘rtacha zichlik deganda, tabiiy holatdagi materialning (g‘ovaklari, kovaklari bilan 
birgalikdagi) massasini uning hajmiga bo‘lgan nisbati tushuniladi.
Asbob va uskunalar. 
Tarozi, shtangensirkul, quritish javoni 
Ishlash tartibi. 
To‘g‘ri geometrik shaklli namunalar (sinovdan o‘tkaziladigan uchta namuna 
tayyorlanadi) quritish javonida 110±5
o
S haroratda quritiladi. Namunalar shtangensirkul yordamida 
o‘lchanib, hajmi hisoblanadi, so‘ngra namuna texnik tarozida tortiladi. Kub yoki shunga o‘xshash 
shakldagi namunaning har yog‘i 1-rasm, da ko‘rsatilganidek, uch joyidan eni va balandligi bo‘yicha 
o‘lchanadi, (a
1
, a
2
, a
3
, v
1
, v
2
, v
3
, h
1
, h
2
, h
3
) va har yoqning o‘rtacha arifmetik qiymati qabul qilinadi, 
silindr shaklidagi namunalarning o‘zaro parallel joylashgan tekisliklariga bir-biriga nisbatan 
perpendikulyar yo‘nalgan ikkinchi diametr chiziladi (d
1
, d
2
, d
3
, d
4
) so‘ngra ular o‘lchanadi. Bundan 
tashqari, silindrning o‘rta qismi diametri (d
5
, d
6
) silindr balandligining o‘rtasidan o‘lchanadi (1-rasm, 
b). Olti joydan o‘lchangan diametrning o‘rtacha qiymati qabul qilinadi. Silindrning balandligi to‘rt 
joydan aniqlanadi. (h
1
, h
2
, h
3
, h
4
) va to‘rt o‘lchovning o‘rtacha arifmetik qiymati qabul qilinadi. 
Tomonlarining o‘lchami 100 mm dan oshmaydigan har xil shakldagi namunalar 0,1 mm gacha aniqlikda 
o‘lchanishi, tomonlarning o‘lchamlari 100 mm va bundan katta bo‘lgan namunalar esa 1,0 mm gacha 
aniqlikda o‘lchanishi lozim. Massasi 500g dan engil namunalar 0,01g gacha aniqlikda, massasi 500g va 
bundan og‘irroq namunalar esa 1,0g gacha aniqlikda tortilishi kerak. Namunaning hajmi va massasi 
ma’lum bo‘lgach, berilgan formula yordamida uning o‘rtacha zichligi hisoblab topiladi. 

Material 
nomi 
Namuna o‘lchamlari, sm 
Namuna 
hajmi, sm
3
Namuna 
massasi, g 
O‘rtacha 
zichlik, g/sm
3 
uzunligi 
eni 
balandligi 
diametri 
Hisoblash formulalari: 
Kub yoki paralelipiped ko‘rinishdagi namuna hajmini aniqlash uchun
ўр
ўр
ўр
h
b
a
V

, 
Silindr shaklidagi namunalar hajmini aniqlash uchun
4
2
ўр
ўр
h
d
V


, π=3,14
Namunaning o‘rtacha zichligini aniqlash uchun
1
0
v
m


. 
a) kub shakldagi namuna b) silindr shakldagi namuna 
1-rasm. Namunalarni o‘lchash usullari. 
а
1 
а
2 
а
3 
в
3 
в
2 
в
1 
h
2 
h
3 
h
1 
d
1 
d
2 
d
3 
d
4 
d
5 
d
6 
h
2
h
1

---

-
111 -