Qurilish materiallari va buyumlari

2-ISH. G‘ISHTNING (HAQIQIY) ZICHLIGINI ANIQLASH 
Ta’rif.
Haqiqiy zichlik deganda, tabiiy holatdagi materialning (hechqanaqa g‘ovakliklarsiz, 
kovaklarsiz va bo‘shliqlarsiz) massasini hajmiga bo‘linganligiga aytiladi.
Asbob va uskunalar.
Le-SHatele hajmo‘lchagich,
elektron tarozi, quritish javoni, suv.
Ishlash tartibi
. 
Qattiq materiallarning haqiqiy zichligi Le-SHatele hajmo‘lchagichida aniqlanadi 
(1-rasm). Bu asbob bo‘yni ingichka va hajmi 120-150 sm
3
bo‘lgan shisha kolbadan iborat, kolba 
bo‘ynining o‘rta qismi yo‘g‘onlashtirilgan (dumaloq shakl berilgan), shu dumaloq qismdan yuqoriga va 
pastga ikki chiziq tortilgan, kolbaning mazkur chiziqlar orasidagi hajmi 20 sm
3
ni tashkil etadi. 
G‘ishtning haqiqiy zichligini aniqlash uchun uni quritish javonida 110±5
o
S haroratda massasi 
o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi, so‘ng yaxshilab tuyib 0,2 nomerli elakdan o‘tkaziladi, 
(elakning 1 sm
2
 joyida 900 teshik mavjud). 
Eksikatordagi tayyor namunadan torozida 0,01 g gacha aniqlikda 60 g tortib olinadi va shu 
material asbobga voronka orqali qoshiqda oz-ozdan (to asbobdagi suyuqlikni sathi 20 sm
3
 to‘g‘risidagi 
chiziqqa yoki asbobning darajalarga bo‘lingan yuqorigi qismidagi chiziqqa etguncha) tashlab turiladi. 
Hajmo‘lchagichdagi suyuqlikning eng so‘nggi va dastlabki sathlari orasidagi tafovut asbobga solingan 
kukunning hajmini bildiradi. Kukun qoldig‘i tarozida tortiladi. Hajmo‘lchagichdagi kukunning massasi 
materialni tarozida birinchi marta va ikkinchi marta tortish natijalari o‘rtasidagi tafovutga teng. 
Materialning haqiqiy zichligi formula bo‘yicha hisoblab topiladi va natija jadvalga to‘ldiriladi. 
 
№ 
Massa, g 
Siqib chikaril-gan 
hajm, sm
3 
Zichlik,
g/sm
3
olingan 
miqdor (
m)
ortib qolgan 
miqdor
 (m
1
)
hajm 
o‘lchagichdagi 
material 
1
2
3
Zichlikning o‘rtacha qiymati - …………kg/m
3
Hisoblash formulasi:
0
1
v
m
m



. 
1-rasm. Zichlikni aniqlaydigan asbob.