Moliyaviy natija atamasining lug‘aviy ma’nosi nimadan iborat?

2.2-mavzu
Savollarga javob

1. 
   Moliyaviy natija atamasining lug‘aviy ma’nosi nimadan iborat?
   

Bozor iqtisodiyotining zamonaviy sharoitda moliyaviy ko'rsatkichdan korxona bajarish tadbirkorlik sub'ektlari faoliyatida eng muhim hisoblanadi. Uning hajmi har qanday tashkilotning faoliyati hisoblanadi.

2. 
   Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy natijalarini o‘rga- nishda tahlilning asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   

Moliyaviy tahlil ko‘p qirrali murakkab jarayon bo‘lib, u tashkil qilinishi, buning uchun esa bir qator talablarga asoslanishi kerak. Bu talablar quyidagilardan iborat: - absolut va nisbiy ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi aloqalarni borligini bilish; - moliyaviy tahlil mobaynida absolut va nisbiy ko‘rsatkichlardan birgalikda foydalanish; - moliyaviy tahlil mantiqiy ravishda amalga oshirilib, u induktiv usulga - alohida hodisalardan umumiy hodisalarga o‘tish, moliyaviy holatning bir shakl ko‘rinishidan umumiy ko‘rinishga o‘tish va deduktiv usulga – umumiy hodisalardan alohida hodisalarga o‘tishga asoslanib tahlil qilish; - hamma foydalanilayotgan ko‘rsatkichlar bir xil, asoslangan usulda aniqlanishi lozim; - moliyaviy holatni tahlil qilishda tahlil qilinayotgan korxona ko‘rsatkichlarini boshqa korxonalar, o‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlari va ilg‘or korxonalar ko‘rsatkichlari bilan taqqoslash; - moliyaviy tahlilning har tomonlama bo‘lishligi va korxonalarning umumiy moliyaviy holatiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil etish; - moliyaviy tahlilni samarali o‘tkazish uchun kerakli ma’lumotlarni oldindan tayyorlash va bu borada asosiy tasdiqlangan moliyaviy manbalar bilan cheklanmasdan birlamchi buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanish; - moliyaviy tahlil obyektiv ravishda tashkil qilinib, u korxonalarning moliyaviy holati real darajasini ifodalashi lozim;

3. 
   Moliyaviy natijalarni o‘rganishda qanday ma’lumotlardan foyda- laniladi?
   

Moliyaviy hisobotning betarafligi shundaki, undan ham ichki, ham tashqi axborot foydalanuvchilarning manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy tahlilda korxonada ko‘proq moliyaviy natijalarni yuzaga chiqish o‘rni, shakli bo‘yicha o‘zgarishlariga ahamiyat beriladi, ya’ni ularning analitik qatoriga ko‘proq ahamiyat beriladi.

Foyda iqtisodiy kategoriya, uning umumiy mohiyati quyidagicha ifodalanadi:
firma, kompaniya, korxonalarning qisqa va uzoq muddatli rivojlanishining asosiy manbayi;
kreditga layoqatligini ifodalovchi ko‘rsatkich ;
mulk egasining asosiy maqsadi;
raqobatga bardoshlikning mezoni;
ijtimoiy - ehtiyojlarni qondirishning manbayi;

4. 
   Foyda qanday shakllarga ega?
   

Foyda iqtisodiy kategoriya, uning umumiy mohiyati quyidagicha ifodalanadi:

firma, kompaniya, korxonalarning qisqa va uzoq muddatli rivojlanishining asosiy manbayi;
kreditga layoqatligini ifodalovchi ko‘rsatkich ;
mulk egasining asosiy maqsadi;
raqobatga bardoshlikning mezoni;
ijtimoiy - ehtiyojlarni qondirishning manbayi;

5. 
   Favquloddagi foyda va zararlar qanday tahlil etiladi?
   

Favquloddagi foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib qatori hisoblanadi. Uning qatoriga bevosita tasodifiy holatlardan ko‘riladigan natijalar kiritiladi. Masalan, suv toshqini yoki yer qimirlashi, yong‘in, bo‘ronlar oqibatida yoki boshqa tabiat hodisalari asosida ro‘y beradigan yo‘qotishlar kiritiladi. Favqulodda foyda yoki daromadlar yoki zararlar qatoriga kiritiladigan a’lohida moddalar «Mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan mahsulot (ish va xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi to‘g‘risida»gi Nizomda aniq ko‘rsatilmagan.

Ularning faqat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan, ya’ni yaqin uch yillik oraliqda korxona uchun odatiy hol hisoblanmagan holatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan holatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi.
Kutilmagan yoki favqulodda holatlardan olingan daromadlar yoki ular bo‘yicha yo‘qotishlar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning alohida tarkib qatori sifatida belgilangan.
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi, ya’ni favqulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan qatorga kiritiladi. Ularning hozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi salmog‘i sezilarli ta’sirga ega emas.

6. 
   Sof foydaga qanday omillar ta’sir etadi?
   

Sof foyda va uning o‘zgarishining omilli tahlili
Bozor munosabatlari sharoitida har bir xo‘jalik subyekti o‘z faoliyati natijasida sof foydaga erishishni ko‘zlaydi. Shu sababli ham sof foyda miqdorini o‘rganish va unga ta’sir etuvchi omillarga baho berish korxona samaradorligini oshirishga olib keladi. Korxona ixtiyorida qola- digan va uning erkin tasarrufidagi foyda sof foyda deyiladi. Ushbu ko‘rsatkich soliq to‘loviga qadar bo‘lgan foyda summasidan foyda (dar- omad)dan soliq va boshqa soliqlar va ajratmalar summasini chegirish asosida aniqlanadi. Sof foyda tahlilida uning o‘tgan yillarga, shuning­dek, korxona biznes-rejasi ko‘rsatkichlariga nisbatan o‘zgarishlari o‘r- ganiladi. Moliyaviy natijaviylikning ushbu yakuniy qatori barcha ichki va tashqi axborotdan foydalanuvchilar e’tiboridagi masala hisoblanadi.


7. Foyda qanday taqsimlanadi va uning tahlili qanday amalga oshiriladi? Tashqi axborotdan foydalanuvchilar korxonaning foydalilik dara­jasiga, o‘z aktivlarini maqsadli boshqarishning shartlarini belgilashga ham jiddiy ahamiyat berishadi. Masalan, korxona mulkida ta’sischi sifatida qatnashuvchilar aksiya egalari kelishuviga yoki xususiy kapitaldagi ulushiga qarab taqsimlanadigan hisob foydasining holatiga hamda korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda bilan qiziqsalar, investitsiya homiylari esa korxona faoliyatining barqarorligi va o‘sish darajalariga ko‘proq qiziqadilar.