Qozoqboy yoldoshev, valijon qodirov, jalolbek yoldoshbekov

TURKIYLAR
Qilichin tashladi beklar, nihoyat, bosildi tulporlar, tig‘lar suroni, urhoga o‘rgangan tillarda oyat, turkiylar tanidi komil xudoni.
Qilichlar zangladi... falokat hushyor,
turkiylar quvvatin berdi yerlarga. Hiylagar do‘stlarday yaqinlashdi yov komillik qidirgan jasur erlarga.
Ilvasin yigitlar, bobir yigitlar,
sajdaga bosh qo‘ydi yovga ters qarab, g‘ullarni kemirib yig‘ladi itlar, buyuk boshni kesdi qilich yaraqlab. Turkda bosh qolmadi... qolmadi dovlar,
xotin-xalaj qoldi motam ko‘tarib,
“bizga tik qarama” buyurdi yovlar, yovlarga ters qarab yashadi bari.
Talandi samoviy tulpor uyuri, talandi zarlari, zeb-u zabari,
“ters qarab o‘ling” deb yovlar buyurdi, yovlarga ters qarab jon berdi bari. Lahadga kirdilar o‘zlarin qarg‘ab, qolmadi arabiy, turkiy xatlari,
“tug‘ingiz, — dedi yov, — teskari qarab”, yovlarga ters qarab tug‘ildi bari.

Tug‘ildi, tugildi, tug ildi qullar,
qirqida qirilgan - imdodga muhtoj, yovlarga ters qarab itlarday hurar, bir-biriga dushman, bir-biridan koj.
Jo‘mardlar qirilgan Turonzaminda do‘zaxiy tajriba pallasin ko‘rdim: eshshak suvrati bor qay bir qavmda, qay birida to‘ng‘iz kallasin ko‘rdim.
Bu holda buvaklar bo‘g‘ilib o‘lar, qul Bilol ezilib yig‘lar falakda...
O‘zlarin yondirar borliqdan to‘ygan Badaxshon la’liday asl malaklar. Mo‘minlar besh bora Allohni eslar sajdaga bosh qo‘yib jallod toshiga. O‘grilib sal ortga qarayin desa, boshiga urarlar, faqat boshiga.
Bormi er yigitlar, bormi er qizlar,
bormi gul bag‘ringda jo‘mard nolalar, bormi bul tufroqda o‘zligin izlab, osmon-u falakka yetgan bolalar.
Bor bo‘lsa,
alarga yetkarib qo‘ying,
bir boshga bir o‘lim demagan ermas,
shahidlar o‘lmaydi,
bir qarab tuying:
Yovga ters qaragan musulmon emas! Yovga ters qaragan musulmon emas! Yovga ters qaragan musulmon emas! Yovga ters qaragan musulmon emas! Yovga ters qaragan musulmon emas!

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

7. 
   9.
   

10.

m
She’rning birinchi besh qatorida aks etgan fikr va ruhiy holatni ilg‘ab olishga urining.
“Qilichlar zangladi... falokat hushyor, turkiylar quvvatin berdi yerlarga” so‘zlarining uch qatorga bo‘lib berilishi sababini o‘ylang. Har bir qatorda ifodalangan fikrning ikkinchisiga qanday aloqasi borligini aniqlang.
Tarixda jangovarligi, yovqurligi bilan nom qozongan turkiylarning asl fazilatlaridan mahrum bo‘lganligi ifodalangan: “Ilvasin yigitlar, bobir yigitlar, sajdaga bosh qo‘ydi yovga ters qarab” satrlari ma’nosini chaqishga urining
She’rdagi: “Turkda bosh qolmadi...” tarzidagi hukmga munosaba- tingizni bildiring. Shoir nega shunday xulosa chiqaryapti?
Lirik qahramonni o‘rtagan armon: “...bizga tik qarama” buyurdi yovlar, yovlarga ters qarab yashadi bari” yoki “ters qarab o‘ling” deb yovlar buyurdi, yovlarga ters qarab jon berdi bari” yoxud “tug‘ingiz, — dedi yov, — teskari qarab”, yovlarga ters qarab tug‘ildi bari” satrlarida qay tarzda aks etgani haqida o‘ylang. She’rdagi: “Tug‘ildi, tug‘ildi, tug‘ildi qullar” satrlarida oqibat butun dahshati bilan ifodalangan. Shu oqibatning sababi haqida mulohaza yuriting.
She’rdagi: “...yovlarga ters qarab itlarday hurar, bir-biriga dush man, bir-biridan koj” satrlaridagi adadsiz alam sababini anglating. She’rda: “...boshiga urarlar, faqat boshiga” tarzidagi ta’kid aks etgan misralar ma’nosini chaqing.
Lirik qahramonning: “Bormi er yigitlar, bormi er qizlar” shakli- dagi murojaatida mantiqsizlik yo‘qmi? “Er qiz” tarzidagi birik- mani qo‘llashning o‘rinli yoki o‘rinsiz ekani haqida o‘ylab ko‘ring. “Bor bo‘lsa, alarga yetkarib qo‘ying” tarzidagi ifodaga e’tibor qiling. Ularga emas “alarga”, yetkazib emas “yetkarib” ekanligi sababi haqida fikr yuriting.
“Yovga ters qaragan musulmon emas” hukmining asl manbasi haqida o‘qituvchingiz bilan fikrlashib, bunday qat’iy fikr qanday asosga egaligini bilib oling.
Jangda o‘lgan emas biror bahodir, bari halok bo‘lgan xiyonatlardan, toshday uxlaganda to‘shlarin ochib yo zahar qo‘shilgan ziyofatlardan. Biror asotirda bahodirlarni hattoki yuz boshli ajdar yemagan, ming bir sinoatli yalmog‘izlar ham tog‘larni o‘ynagan devlar yengmagan. Bari halok bo‘lgan xiyonatlardan, bariga orqadan sanchilgan xanjar.
Shunday bo‘lib kelgan azal-u azal mana shu jafokash, ko‘hna Vatanda. Har gal bahodirlar yiqilar ekan kurakka sanchilgan nomard tig‘idan, qayta tirilganday bo‘lardi nogoh har bir bolakayning qorachig‘ida. Ishongil, hech qachon seni aldamas sofdil elatlarning asotirlari, birorta bahodir o‘lganmas jangda, qo‘rqoqlar o‘ldirgan bahodirlarni.