Qizil va qora indd

IX

Chorbog‘dagi oqshom

Janob Gerenning «Didona»si – 

ajoyib xomaki surat.

Strombek

Ertasiga ertalab Jyulen de Renal xonim bilan uchrashganida 

unga bir necha bor juda g‘alati nazar tashladi: u xonimni yaqinda 

to‘qnashishi lozim bo‘lgan dushmanday kuzatardi. Jyulen nigohla-

rining kechadan buyon bunday keskin o‘zgarishi de Renal xonimni 

sarosimaga solib qo‘ydi: Jyulen bilan juda muloyim gaplashyapti-ku 

axir, uning bo‘lsa negadir jahli chiqyapti. Ayol undan ko‘zini uzolmay 

qoldi.

Dervil xonim shu yerda ekanligidan foydalanib Jyulen juda kam 

gapirar va faqat ko‘ngilga tugib qo‘ygan o‘sha niyati haqida o‘ylar 

edi. Kuni bo‘yi u o‘ziga ilhom baxsh etgan o‘sha kitobni o‘qib, ruhiga 

dalda berishga urindi.

U bolalar bilan mashg‘ulotini odatdagidan ancha ilgari tugatdi. 

Shundan so‘ng de Renal xonimni ko‘rib, yana butunlay burch va 

shon-shuhrat haqida xayolga toldi va shu bugunoq nima bo‘lsa ham 

xonim qo‘lini qo‘limdan tortib olmaydigan bo‘lishi kerak, degan qa-

rorga keldi.

Quyosh og‘ib borayotgan bo‘lib, hal qiluvchi daqiqa yaqinlashmoq-

da edi, Jyulenning yuragi gupillab urardi. Qosh qoraya boshladi. Bugun 

tun juda qorong‘i bo‘lishini sezib, yigitning yelkasidan tog‘ qulaganday 

bo‘ldi. Issiq shamol quvib borayotgan, pastlab suzayotgan pag‘a-pag‘a 

---

63

bulutlar butun osmonni qoplab olib, momaqaldiroq bo‘lishidan da-

rak berayotgandi. Dugonalar allamahalgacha sayr qilib yurishdi. Bu 

oqshom ular nima ish qilishmasin, Jyulenga boshqacha tuyulaverdi. 

Ular hissiyotga moyil ba’zi odamlar uchun go‘yo muhabbat lazzatini 

kuchaytiradigan bu dim havodan huzur qilishardi.

Nihoyat, hammalari o‘tirishdi – de Renal xonim Jyulenning yoniga, 

Dervil xonim esa dugonasining narigi yog‘iga joylashdi. Fikri-yodi 

hozir bajariladigan ish bilan band bo‘lgan Jyulen biron nima to‘g‘risida 

gapira olmas edi. Gap gapga qovushmasdi.

«Nahotki birinchi bor yakkama-yakka olishuvga chiqqanimda ham 

mana shunday qaltirab, shalvillab o‘tirsam-a?» – deb dilidan o‘tkazdi 

Jyulen, chunki o‘zidan ham, boshqalardan ham o‘lguday gumonsiragan 

Jyulen hozir o‘zining qanday ahvolda ekanini yaxshi tushunardi.

U bunday ilhaq bo‘lib azob chekishdan ko‘ra har qanday 

xavf-xatarni afzal ko‘rgan bo‘lardi. U hatto bir necha bor, qani endi 

de Renal xonimni biror ish bilan uyga chaqirishsa-yu, u bog‘dan 

ketsa, deb falakdan iltijo ham qildi. O‘zini bunday zo‘rlab tutib turish 

Jyulen uchun shu qadar og‘ir ediki, hatto uning ovozi ham o‘zgarib 

ketdi. Buni sezib de Renal xonimning ham ovozi qaltiray boshladi; 

biroq Jyulen buni hatto sezmadi ham. Qalbida burch bilan jur’atsizlik 

o‘rtasida ketayotgan ayovsiz kurashdan uning asablari shu qadar 

taranglashgan ediki, u hozir o‘zidan tashqarida yuz berayotgan 

biron narsani ko‘rishga qodir emasdi. Minoradagi soat chorak kam 

o‘n bo‘lganidan xabar berib bong urdi, u esa hamon biror qarorga 

kelolmay o‘tirardi. O‘zining qo‘rqoqligidan g‘azabi qaynagan Jyulen 

ichida: «Soat o‘nga bong urgan zahoti kuni bo‘yi dilimga tugib yur-

gan ishni qilaman, aks holda xonamga boraman-da, peshanamdan 

otaman», deb qo‘ydi.

Mana, hayajondan o‘zini butunlay yo‘qotib o‘tirgan Jyulen yuragi 

taka-puka bo‘lib zoriqib kutgan so‘nggi daqiqa ham yetib keldi, baland 

minoradagi soat uning tepasida o‘n marta dangilladi. Bu mash’um 

jomning har bir dangillashi uning yuragini o‘ynatib, go‘yo titrashga 

majbur etayotgan edi.

Nihoyat, so‘nggi o‘ninchi marta dang‘illab, hali havoda yangrab 

turgan paytda Jyulen qo‘lini de Renal xonim tomonga uzatdi-da, uning 

qo‘lini ushladi, xonim darhol qo‘lini tortib oldi. Jyulen nima qilayot-

ganini o‘zi ham bilmay, yana xonimning qo‘lidan tutdi. U qanchalik 

hayajonlangan bo‘lmasin, ayolning qo‘li muzdek ekanini his etib, 

---

64

beixtiyor ajablandi, U qo‘lini jon-jahdi bilan qisdi, qo‘l chiqib ketishga 

yana bir bor urinib ko‘rdi-yu, nihoyat, uning kaftida jimib qoldi.

Jyulen yayrab huzur qildi – bu de Renal xonimni sevib qolganidan 

emas, balki nihoyat, bu dahshatli qiynoq tugaganidan edi. Dervil 

xonim hech nimani sezmasin uchun u gap boshlashni lozim topdi, 

– uning tovushi jarangdor va dadil eshitildi. De Renal xonim esa, 

aksincha, hayajondan entikib-entikib so‘zlaganidan Dervil xonim, 

dugonamning tobi qochdi shekilli, degan xayolga bordi-da, uyga 

qaytishni taklif qildi. Jyulen xatarni sezib qoldi: «Agar de Renal 

xonim hozir mehmonxonaga kirib ketgudek bo‘lsa, yana kun bo‘yi 

menga azob bergan o‘sha ahmoqona ahvolga tushaman. Men uning 

qo‘lini hali bu huquqqa butunlay erishdim, deyish darajasida ko‘p 

ushlaganim yo‘q».

Dervil xonim yana bir bor uyga kirishni taklif qilgan edi, shu zahoti 

Jyulen itoatkorlik bilan jimib qolgan qo‘lni mahkam qisdi.

O‘rnidan tura boshlagan de Renal xonim qaytib joyiga o‘tirdi-da, 

arang eshittirib dedi:

– Chindanam biroz tobim qochib turibdi, lekin toza havoda o‘tirish 

yaxshiroqqa o‘xshaydi.

Bu so‘zlar Jyulenni shunchalik quvontirib yubordiki, u o‘zini 

osmonning yettinchi qavatida his etdi: yigit har qanday mug‘am-

birlikni unutib shu qadar suxandonlik bilan so‘zlay boshladiki, 

uning gaplarini tinglab o‘tirgan ikki dugonaga shu tobda Jyulendan 

yoqimliroq odam dunyoda yo‘qday tuyuldi. Ammo uning to‘satdan 

qo‘zigan bu so‘zamolligida ma’lum darajada yuraksizlik alomati 

ham bor edi. U, ishqilib momaqaldiroqdan darak beruvchi manovi 

kuchli shamol asabiga tegayotgan Dervil xonim bir o‘zi uyga kirib 

ketmasaydi, deb qattiq cho‘chiyotgandi. U holda Jyulenning de Renal 

xonim bilan yolg‘iz qolishiga to‘g‘ri kelardi. Yigit beixtiyor yurak 

betlab bekaning qo‘lidan ushlagan bo‘lsa-da, biroq endi u de Renal 

xonimga loaqal bir og‘iz so‘z aytishga ojizlik qilardi. Agar xonim juda 

muloyimlik bilan bo‘lsa ham biror nima deb ta’na qilguday bo‘lsa, 

u o‘zini mag‘lub his etardi-yu, hozirgina erishgan g‘alabasi sarobga 

aylanardi-qo‘yardi.

Jyulenning baxtiga, bu kecha uning hayajonli ko‘tarinki nutqlari 

hatto u haqda o‘qtin-o‘qtin bolalarga o‘xshash tortinchoq, deydigan 

va hech qiziq joyi yo‘q deb hisoblaydigan Dervil xonimni ham o‘ziga 

rom etdi. Qo‘li Jyulenning kaftida tinchgina turgan de Renal xonimga 

---

65

kelsak, u hozir go‘yo behush odamdek, hech nimani o‘ylamasdi. Ri-

voyatga ko‘ra, naq Karl Sheryurakning o‘zi o‘tkazgan ulkan arg‘uvon 

ostida kechgan bu soatlar uning uchun umrining oxirigacha eng 

baxtiyor damlar bo‘lib qoldi. U shamolning qalin arg‘uvon yaproqlari 

orasida xo‘rsinishi, yog‘a boshlagan yomg‘irning siyrak tomchilari 

yaproqlarga chirsillab urilishini huzur qilib tinglardi. Jyulen o‘zini 

g‘oyatda xursand qilish mumkin bo‘lgan bir narsaga e’tibor bermadi: 

de Renal xonim shamol oyoqlari ostiga qulatib yuborgan gultuvakni 

ko‘tarayotgan xolavachchasiga yordam berish uchun bir zum o‘rnidan 

turdi va noiloj uning kaftidan qo‘lini tortib oldi, biroq joyiga qaytib 

o‘tirgan zahoti, go‘yo bu anchadan buyon odat tusiga kirib qolganday, 

deyarli o‘z ixtiyori bilan qo‘lini unga topshirdi.

Allaqachon o‘n ikkiga zang urgan bo‘lib, uyga kirish payti kelgan 

edi, ular xona-xonalariga tarqab ketishdi. O‘z sevgisidan mutlaqo mast 

bo‘lgan de Renal xonim shunday bir mas’ud kayfiyatda ediki, qilgan 

ishi uchun o‘zidan o‘pkalash uning hatto xayoliga ham kelmadi. U tun 

bo‘yi mijja qoqmay chiqdi, baxtiyorlikdan sira ham uyqusi kelmasdi. 

Kuni bo‘yi qalbidagi tortinchoqlik va g‘urur o‘rtasidagi kurashdan 

butunlay sillasi qurigan Jyulen esa darhol dong qotib uxlab qoldi.

Uni ertalab soat beshda uyg‘otishdi, agar de Renal xonim bil-

ganida, – uning uchun qanday og‘ir zarba bo‘lishi mumkin bo‘lgan 

shu narsani qayd qilish kerakki, – Jyulen hatto uni eslamadi ham. U