Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

“Fonetika”
dan: 
1-masala.
Avval unli, keyin undosh tovushlarni talaffuz qilib ko`ring. Siz 
ular orasida qanday farqni sezyapsiz? Qaysi belgilarga qarab ularni unli va 
undosh tovushlarga ajratdingiz?
A, i, o, e, u, o`
tovushlarining unli tovush 
ekanligini isbotlang. 
2-masala.
Qatiq-qattiq, dara-darra singari so`zlarning farqi bormi? 
Ularning bir so`z emasligini isbotlang. 
“
Leksika”
dan 
1-masala.
Uzukning ko`zi, buloqning ko`zi, taxtaning ko`zi yoki o`tkir til, 
o`tkir so`z, o`tkir nigoh (qarash) birikmalarida ko`zi va o`tkir so`zlarining 
ko`chma ma’noda qo`llanilganligini isbotlang. 
2-masala.
Gaplardagi antonimlarga e’tibor bering. Ular yakka holda 
kelganida qanday ma’noni va juft holda kelganda qanday ma’noni anglatadi? 
1. To`yga do`st-dushman keladi. 2. Ertayu kech fikrim shu. 
3.Qishloqning butun katta- kichigi bu umumxalq hashariga qo`shildi 
(S.Ahmad).
Bu gapdagi antonimlarni boshqa so`zlar bilan almashtirib ko`ring-chi! 
Bundan qanday xulosa chiqardingiz? Namuna: To`yga hamma keladi. Doim 
fikrim shu. 
 “Morfologiya”
dan: 

---

111 
1-masala
. Quyida berilgan ikki gapni taqqoslang. 1. Chol minbarga chiqib 
yigitchasiga gapirdi. 2.Tanishib olaylik, otingiz nima yigitcha? 
Yigitcha so`zining ma’nosida farq bormi? Siz bundan qanday xulosa 
chiqardingiz? 
2-masala
. Quyidagi to`rtlikni diqqat bilan o`qing. Nega shoir 
shu
olmoshini uch misrada takror qo`llagan? 
Ukam, yovuzlarning topganlari shu, 
O`z o`g`lin it bo`lib qopganlari shu, 
O`z qalbin nafratlab yopganlari shu, 
Mo`min Mirzo, ukam, seni o`ldirdilar.
(A.Oripov)
O`qituvchi o`quv masalalarini o`zi tuzishi yoki darslikda berilgan ijodiy 
xarakterdagi o`quv topshiriqlardan foydalanishi mumkin. Agar topshiriq shartida 
o`z fikr – mulohazalarini dalillar bilan asoslash so`ralmagan bo`lsa, unga 
muayyan o`zgartirishlar kiritish mumkin. 
Shunday qilib, masala tipidagi o`quv topshiriqlari muammoli vaziyat 
yaratishning muhim usulidir. Chunki masala o`quvchini harakatga keltiradi, uni 
izlanishga undaydi, qiziqtiradi. 
Muammoli 
vaziyat 
yaratishda 
o`rganiladigan 
til 
hodisalarining 
murakkablik darajasi ham hisobga olinadi. Chunki o`qituvchi til hodisalarining 
murakkablik darajasidan kelib chiqib, muammoli vaziyat yaratishning usulini 
tanlaydi. Oldindan o`quvchilarga ma’lum darajada tanish bo`lgan til
hodisalarini o`rganishda ko`proq kuzatish, taqqoslash kabi usullardan 
foydalanilsa, O`quvchilarga tamoman notanish bo`lgan mavzularni o`rganishda 
muammoli savol qo`yib, darslikdan javob izlash usulidan foydalaniladi. 
Muammoli vaziyat yaratishda sinf o`quvchilarining o`zlashtirish darajasi, 
til hodisalarini tushunishi va aqliy faoliyat usullaridan foydalanishi kabilar ham 
hisobga olinadi. Agar sinf o`quvchilarining o`zlashtirish darajasi past bo`lsa,
yengilroq ijodiy-amaliy topshiriqlardan foydalanishga to`g`ri keladi. 
Muammoning mohiyatini anglash ta’limning birinchi bosqichidir. Keyingi 
bosqichlar: muammoni echish, natijani hisobga olish kabilar birinchi 
bosqichning to`g`ri uyushtirilganligiga bog`liq. Ayniqsa, birinchi bosqichda 
o`zlashtirishi bo`sh o`quvchilarni muammoli vaziyatga olib kirish o`qituvchiga 

---

112 
ancha murakkablik tug`diradi. Buning uchun o`qituvchi tabaqalashtirilgan ta’lim 
imkoniyatlaridan unumli foydalanishi lozim. 
Shunday qilib, qo`yilgan muammoni to`gri echishni ta’minlash uchun: 
a) muammoning maqsad va mohiyatini o`quvchilarga to`g`ri anglatish; 
b) o`rganilgan mavzular yuzasidan puxta va izchil bilimlarning 
mavjudligiga erishish; 
c) har bir o`quvchida musraqil ravishda ijodiy ishlar malakalarini tarkib 
toptirish; 
d) o`quvchilarni maqsadga yo`naltira bilish; 
e) muammoni yechishning eng samarali va qulay yo`lini belgilash juda 
katta ahamiyatga ega.