Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Ona tili o`qitishda tizimlilik va izchillik prinsipi
. Ma’lumki, ona tili 
o`quv predmeti sifatida ma’lum tizimdan iborat. Bi tizim o`zbek tilining fonetik,
leksik, grammatik tomonlarini o`z ichiga oladi. Ana shu til tizimini tashkil 
qilgan unsurlarning har biri o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lishi bilan bir 
qatorda, ular bir-biri bilan uzviy va chambarchas bog`langan. 
Maktabda tilning fonetikasini o`rganmasdan uning grammatikasini 
o`rganish mumkin emasligi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir. Fonetika va 
grafikani yetarli darajada o`zlashtirgan o`quvchigina leksikani puxta 
o`zlashtiradi. Leksika puxta o`rganilgach, so`z turkumlarini o`rganish 
osonlashadi. Shuning uchun, til hodisalarini o`zaro uzviy aloqadorlikda 
o`rganish uning samaradorligini ta’minlovchi asosiy vosita sanaladi. 

---

31 
Ta’limda izchillik prinsipi tizimlilik prinsipi bilan uzviy bog`langan. 
Kishining kundalik faoliyatida ham, o`quv ishlarida ham muntazamlilik bo`lishi 
shart. Akademik I.T.Pavlov: “Ishning boshlanishidayoq o`zingizni fan asoslarini 
izchil egallashga o`rgating. Fanning eng yuksak cho`qqilarini egallashdan oldin 
uning ibtidosini o`rganing. Oldingilarini o`zlashtirmasdan turib, keyingilarini 
o`rganishga o`tmang”, - deb o`quvchilarga maslahat beradi. 
Bolalarning nutqiy tayyorlanganligiga tayanish, ularning boshlang`ich va 
oldingi sinflarda hosil qilgan bilimlarini hisobga olish, o`rganilgan, 
o`rganilayotgan 
va keyin 
o`rganiladigan bilimlar 
o`rtasida 
mantiqiy 
aloqadorlikni ta’minlashga izchillik prinsipi orqali erishiladi. 
Ona tili dasturlarida materialning bosqichli ketma-ketlik prinsipi asosida 
berilishi izchillik prinsipini amalga oshirish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. 
Chunki muayyan bir mavzu yuzasidan o`quvchilarda zarur bilim, ko`nikma va 
malakalar hosil qilish faqat shu mavzu doirasida qolib ketmaydi. Keyingi 
bosqichda egallangan bilimlar mustahkamlanadi va eng muhimi bu bilimlarni 
o`quvchilarning nutqiy faoliyatiga olib kirish orqali ular amaliy ko`nikma va 
malakaga aylanadi. 
Tizimlilik va izchillik prinsipi nafaqat o`qituvchi faoliyatida, balki 
o`quvchi faoliyatida ham muhim ahamiyatga ega. Fikrni bayon qilish tartibini 
belgilash, bayon va insho uchun oddiy va murakkab reja tuzish kabi topshiriqlar 
o`quvchilardan tizimlilik va izchillikni talab etadi. Shunday qilib, tizimlilik va 
izchillik prinsipi ona tili ta’limining mazmunini belgilashda ham, o`qituvchi 
faoliyatida ham o`z ifodasini topadi. Bu prinsipni amalga tadbiq etish ta’lim 
mazmunini takomillashtiradi; O`quvchilarning o`quv-biluv faolligini oshiradi.