Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Maktabda hamma fanlar uchun umumiy bo`lgan didaktik prinsiplar: 
o`qitishning ilmiyligi va bolalar uchun tushunarliligi; sistemaviylik va izchillik; 
nazariya bilan amaliyotning uzviy aloqdorlik; onglilik, faollik va mustaqillik; 
ko`rsatmalilik; o`quvchilarga individual munosabatda bo`lish va ularning o`quv 
imkoniyatlarini hisobga olish; o`qitishning bolaga ma’lumot berish, tarbiyalash 
va rivojlantirishga qaratilgani kabi prinsiplari garchand umumdidaktik prinsiplar 
sanalsa ham, ammo ona tili o`qitish nazariyasi va usuliyatida ularning har biri 
o`ziga xos mazmun kashf etadi. 
Ona tili o`qitishda ilmiylik va tushunarlilik prinsipi
. Ta’limning 
ilmiyligi va bolalar uchun tushunarli bo`lishi prinsiplari o`zaro bog`langan, bir-
birini to`ldiradigan didaktik kategoriyalardir. 
Ta’limning ilmiyligi prinsipi o`quv materialini hozirgi zamon o`zbek 
tilshunosligi fani yutuqlari asosida bayon qilishni taqazo etsa, ta’limning bolalar 
uchun tushunarli bo`lishi prinsipi o`quv materiallarini bolalarning yosh va 
psixologik xususiyatlariga, ularning umumiy taraqqiyoti hamda bilish 
imkoniyatlariga moslab bayon qilishni talab etadi. Ta’lim jarayoni mantiqi bu 
prinsiplarni o`zaro aloqadorlikda qarashni zarurat qilib qo`yadi. Mazkur 
prinsipga ko`ra ona tilidan har bir sinfda o`rganiladigan material hajm hamda 
mazmun jihatidan bir-biridan farq qiladi. 
Maktabda ona tili fani o`zbek tilshunosligida qo`lga kiritilgan yutuqlarga 
tayanadi. Bu prinsip o`quvchilarni hozirgi o`zbek tilshunosligida qat’iy hal 
etilgan, ilmiy asoslangan bilimlar bilan qurollantirishni talab etadi. Shubhasiz, 
o`zbek tilshunosligida mavjud bo`lgan barcha bilimlarni bolaga berishning iloji 
yo`q. Biz bolaga, asosan, o`zbek adabiy tilining boy imkoniyatlaridan og`zaki va 
yozma nutqda bemalol foydalanish, to`g`ri yozish, to`g`ri o`qish, to`g`ri fikrlash 
va to`g`ri so`zlash uchun unga zarur bo`lgan bilimlarnigina berish imkoniyatiga 

---

30 
egamiz, xolos. Demak, maktab ona tili kursi o`quvchilarni yuqorida tilga 
olingan malakalar bo`yicha o`ta zaruriy bilimlar tizimi bilan qurollantiradi. 
Ilmiylik prinsipini tushunarlilikdan ajratib bo`lmaydi. Bu ikki prinsip bir-
birini to`ldiradigan va dars samaradorligini ta’minlaydigan yagona prinsip 
sanaladi. Sababi, ilmiy bilimlar tushunarli bo`lmasa, o`quvchi uni o`zlashtira 
olmaydi. 
Maktab ona tili darsliklarida ilmiylik va tushunarlilikni ta’minlash uchun 
quyidagilarni hisobga olish lozim: 
-
fanda ilmiy jamoatchilik tomonidan e’tirof etilgan, ilmiy jihatdan 
asoslangan maktab atamalarini ishlatish; har bir tushuncha va atamaning 
ma’nosini atroflicha ochish; ularni bolalarning puxta o`zlashtirishlarini 
ta’minlash uchun etarli miqdorda asosli materiallar bilan tahlil qilish; 
-
o`rganilayotgan o`quv materialining oldin o`rganilgan mavzular bilan 
bog`liqligiga amal qilish; bolalarni keyingi mavzularni o`zlashtirishga 
tayyorlash; til asoslari, tushunchalarni o`zaro chog`ishtirib o`rganish; 
-
ona tili ta’limi mazmunida grammatizmga yo`l qo`ymaslik, o`quv 
materialini bolalarda mustaqil va ijodiy fikrlashga, ijodiy fikr mahsulini nutq 
sharoitiga mos ravishda og`zaki hamda yozma shakllarda to`g`ri, ravon 
ifodalash ko`nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishga bo`ysundirish; 
-
o`quv topshiriqlarini o`quvchilarning ruhiy (psixologik) xususiyatlari va 
imkoniyatlariga mo`ljallab tanlash.