Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

V-o`quvchi:
Meni esdan chiqardilaringmi, “shakl hosil qiluvchi”man. 
Mensiz ham emosional bo`yoq ifodalay olmaysiz. 
“So`z yasovchi”:
Sen ortiqchasan, yangi so`z yasamaysan. Seni 
vazifangdan ozod qilsa ham bo`ladi. 
“So`z o`zgartuvchi”
:
Yo`q, kerak, grammatik ma’no ifodalaydi-ku. 
Bolajonlarimizni erkalash, kichraytirish, buyumlarning ko`pligini biz ifodalay 
olmaymiz-ku.
“O`zak”:
Jim, mening huzurimda tortishmanglar. Kimning kerakligi-yu, 
kerak emasligini men hal qilaman. Oramizda “Negiz” ko`rinmaydi. 
“Negiz” kirib keladi. 
VI-o`quvchi:
Men negizman, olampanohimiz “O`zak” va vazirimiz “So`z 
yasovchi”dan hosil bo`laman. So`zlarning shakl yasalishi, so`z o`zgarishi uchun 
asos bo`la olaman. 
“O`zak”:
Har birimiz kerakmiz, har birimizning o`z o`rnimiz va vazifamiz 
mavjud. So`z yasashda ham o`z tartibimizni buzmagan holda, so`zning 

---

150 
yasalishiga putur yetmagan holda har birimiz o`z vazifamizni bajarishimiz 
darkor. Hammalaring o`z joylaringizni egallanglar. 
“O`zak”+ “so`z yasovchi qo`shimcha”+ “so`z shakli hosil qiluvchi 
qo`shimcha”+ “so`z o`zgartuvchi qo`shimcha” 
O`qituvchi mavzuni umumlashtirib yakunlaydi. 
Yangi bilimlarini mustahkamlash maqsadida topishmoq-savol uyushtiriladi. 
“O`zak”:
O`zaklarim bir xil, 
Qo`shimchalari har xil (o`zakdosh so`zlar) 
O`zak bilan yasovchi 
Qo`shimchadan iborat 
Misol bo`ladi suvchi 
Nomi nima? Toping-chi? (negiz) 
Qaysi so`zlar o`zakdosh 
Topsin Yo`lchi ham Yo`ldosh (Yo`lchi, Yo`ldosh) 
“Negiz”:
Terma, terim, terimchi 
Qanday so`zlar, toping-chi? (o`zakdosh so`zlar) 
Tovush emas, harf emas 
Tanho anglatmas ma’no 
O`zaklarga qo`shilib 
Bildirar yangi ma’no (so`z yasovchi qo`shimcha) 
“Qo`shimcha”:
So`zga yangi ma’no bag`ishlar 
Yangi ma’no jilo bag`ishlar 
Nimaligin dono topsin, 
Misol bilan ham isbotlasin (so`z yasovchi qo`shimcha) 
So`z yasamas, qo`shimcha 
Xizmati bor olamcha 
So`z ma’nosin o`zgartar 
Ular qanday qo`shimcha (so`z o`zgartuvchi) 
Noning ham paxtazoring 
Quyoning ham quvoning 
Ma’no qismlarni 
So`zlardan o`ylab toping?

---

151 
(so`z yasovchi, so`z o`zgartuvchi qo`shimchalar, o`zaklar).