Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Teatr darsi 
Mashg`ulotni ssenariyali usulda tashkil qilishda o`qituvchi va o`quvchi 
zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. O`qituvchi ssenariyali darsga doir bo`lgan 
savol va topshiriqlarni o`quvchilarga avvaldan berib qo`yishi zarur. Yetarli 
tayyorgarlikdan so`ng mashg`ulotlar boshlanadi. 
O`qituvchi kirish so`zi bilan boshlaydi: 
-So`zning boshqa ma’noli qismlariga bo`linmaydigan, eng kichik ma’noli
qismi morfema deyiladi. Morfema – grekcha “shakl” demakdir. Morfemalarni 
o`rganadigan bo`lim morfemika hisoblanadi. Morfemalar ikki xil: o`zak 
morfema, qo`shimcha morfema. 
Aziz o`quvchilar, hozir davraga “O`zak” va “Qo`shimcha”larning o`zlarini 
taklif etamiz. 
I-o`quvchi:
Men kim, mulki Turon, amiri so`zdurman. So`zning asl 
lug`aviy ma’nosini ifodalaganim uchun ham so`zning o`zagidurman. So`z 
shakllari mendan boshlanadi, qo`shimchalar ham menga qo`shilib o`z vazifasini 
bajaradi. Men shuning uchun ham so`zning amiri, ya’ni asosiy morfemasi 
hisoblanaman. 

---

149 
II-o`quvchi:
Men vazirlar sardoriman. Mening ajralmas uch vazirim bor. 
Bizni turlicha atashadi: affiksal morfema, ergash morfema. 
Vazifamiz – so`zning lug`aviy ma’nosi bilan bog`liq bo`lib, lug`aviy 
ma’noga turli qo`shimcha ma’no qo`shamiz va qo`shimcha vazifa yuklaymiz. 
Mening yordamchilarim: so`z yasovchi qo`shimcha, shakl hosil qiluvchi 
qo`shimcha, so`z o`zgartuvchi qo`shimchadir. Ijozat bersangiz, yordamchilarim 
ham o`zlarini tanishtirsalar. 
III- o`quvchi:
Men “so`z yasovchi” man. O`zak yo negizga qo`shilaman, 
uning ma’nosi bilan bog`liq yangi ma’noli so`z yasayman. Men qudratliman, 
narsani xohlasam odamga, xohlasam biror boshqa narsaga aylantira olaman. 
Masalan, gul, suvni odamga aylantira olaman gulchi, suvchi. Xohlasam biror 
predmetga guldon. 
IV-o`quvchi:
 
Hay, maqtanchoq, ko`p maqtanma, o`zaksiz sen ham, men 
ham hyech narsa qila olmaymiz-ku. Mana men “so`z o`zgartuvchi”man. Mensiz 
bir so`z boshqa bir so`z bilan bog`lana olmaydi. Men ularni bog`lab turuvchi 
vositaman. Egalik, kelishik va shaxs-son yordamchilarimni ishga solsam, 
xohlagan so`zni bog`lay olaman.