Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

2.2. Tadqiqot obyekti 
Tadqiqot obyekti bo’lib terak va tol o’simliklari, ularga zarar keltiruvchi 
hasharotlar: sharq bargxo’ri, terak bargxo’ri, terak kuyasi. 
O’rganilayotgan obyektlarning sistematik o’rni quidagicha : 
Tip: Bo’g’imoyoqlilar-Artropoda 
Sinf: Hasharotlar- Insekta, Hexapoda 
Turkum: Qattiqqanotlilar – Coleoptera 
Oila: – Chryzomelidae
Tur: Sharq bargxo’ri Agelastica orientalis,
 
Terak bargxo’ri- 
Chrysomela populi L.
Turkum: Tangachaqanotlilar -Lepidoptera 
Oila: 
Targ’il kuyalar –
Lithocolletidae
Tur: Terak kuyasi yoki targ’il kuya-
 Lithocolletis populiella
2.3. Tadqiqot uslublari 
Tadqiqotlar Urgut tumani, Pochvon qishlog’i daraxtzorlarida olib borildi.

---

37 
Zararkunandalarning xilma-xilligini aniqlash maqsadida daraxtlardagi 
hasharotlar eksgauster, pensen, va matrablar yordamida yig’ib olindi.
Terak va tol daraxtlarida sharq bargxo’ri va terak bargxo’rining zichligini 
aniqlash maqsadida har bir o’simlikdagi 100 ta bargi ko’zdan kechirildi va 
barglardagi zararkunandalar soni, tuxumlar va lichinkalar soni sanaldi.
Zararkunandalar tomonidan qo’yilgan tuxum to’plaridagi tuxumlar soninini 
aniqlash maqsadida tuxum to’plari iavjud bo’lgan 10 tadan barg tanlandi va 
ulardagi tuxumlar soni aniqlandi.
Tuxumlar mavjud barglar uzub olinib, laboratoriya sharoitida Petri 
idishlarida saqlandi va embrional rivojlanish muddatlari aniqlandi. Tuxamlardan 
lichinkalarning chiqishiga qarab tuxumlarning yashovchanligi aniqlandi.
Zararkunandalar turli fazalarining rivojlanish muddatlari bevosita dala 
sharoitida aniqlandi. 
Sharq bargxo’rining ikkala avlodining tuxumlari hisobga olingan holda, bitta 
bargdagi tuxumlar soni, bitta to’pdagi tuxumlar soni va daraxt shox-shabasining 
turli tomonlaridagi tuxum qo’yishlar miqdoriga e’tibor berildi. Tuxumlar sonini 
aniqlash jarayonida o’simlikning pastki, o’rta va yuqori qismlaridan tuxum 
qo’yilgan 10 ta barg ajratilib, undagi tuxumlar sanaldi.
Terak va tol o’simliklarining sharq bargxo’ri bilan zararlanish darajasi 5 
ballik tizim asosida aniqlandi . Bunda: 
1-ball- kuchsiz zararlanish, barg yuzasining 5% gacha zararlanishi; 
2-ball – sezilarli zararlanish, barg yuzasining 25% gacha zararlanishi; 
3-ball – o’rtacha zararlanish, barg yuzasining 26% dan 50%gacha 
zararlanishi; 
4-ball – kuchli zararlanish, barg yuzasining 51% dan 75% gacha 
zararlanishi; 
2-ball – juda kuchli zararlanish, barg yuzasining 75% dan ko’p zararlanishi; 
Terak va tolning terak kuyasi bilan zararlanish darajasi 100 ta bargdagi 
minalar soniga qarab aniqlandi.

---

38