Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

Terak bargxo’ri - Chrysomela populi L (Melasoma populi). 
Chrysomela populi asiatica Jacob- Terak bargxo’ri juda keng tarqalgan tur. 
Aprel va oktabr oylarida tol va terak o’sadigan barcha joylarda uchraydi. Yevropa, 
Kavkaz, Pokiston, Sibir, Qozog’izton, Markaziy osiyo, Rossiya Uzoq 
Sharq,Ukraina ,Koreya, Xitoy va Yaponyada tarqalgan. Bu bargxo’r qo’ng’iz bir 
yilda ikkita avlodi rivojlanadi; janubiy hududlarda uch avlod va hattoki to’rt avlodi 
rivojlanishi mumkin.Voyaga yetgan hashorotlarning uzunligi 12 mm. Tasining 
rangi sarg’ish yoki och qizil. Ustki qonotlari sarg’ish-jigarrang yoki qizil. Bu tur 

---

32 
quyidagi xarakterli belgilarga ega. Ustki 
qanot chokli, burchaklari mayda qora nuqtali.
 
Qanot usti to’q qizildan sariq- jigarrangda 
bo’lib, chokida qoramtir tirnoqsimon uchga 
ega. Mayda nuqtalar bilan qoplangan. Boshi 
va qalqoni metall-qoral rangda. Tuxumlari 
cho’zinchoq-ovalsimon sariq va to’q-sariq 
qizil rangda 1.5mm. Bir yoshdagi lichinkalari 
kulrang oq rangda, qalqoni , boshi va 
oyoqlari to’q jigarrang. Voyaga yetgan lichinkasining rangi kulrang oq yoki nim 
yashil rangda, mayda yaltiroq dog’li, qora qalqonchali va qoramtir juyakli.
Ikkinchi va uchinchi segmentlarida tanasi yon tomonlarida oq o’tmas uchli 
o’simtalar bor. G’umbagi erkin, kalta, simmetrik qora dog’li kulrang-oq rangda, 
tanasining uchi kuchli o’tkirlashgan, uzunligi 11mm. Terak bargxo’ri 
(Chrysomella populi) qo’ng’izlari yerdagi barglar ostidagi qishlov joyidan 
aprelning oxiri mayning birinchi kunlarida havo temperaturasi 12-13° bo’lganda 
chiqadi. Qishlovdan chiqqan qo’ng’izlar terak va tol barglari bilan 
oziqlaniqlanadi, kemiradi va yosh barg, kurtaklarni zararlaydi. Barglarda yashaydi 
va juftlashadi. Urug’langan urg’ochi qo’ng’iz 20-60 donadan to’p qilib 
barglarning osti tomoniga tuxum qo’yadi. Qishlovdan chiqqan yoshi katta 
urg’ochi qo’ng’zlar 220-500 tagacha tuxum qo’yishi mumkin. Tuxumlardan 10-12 
kunda lichinka chiqadi. Tuxumdan chiqqan yosh lichinkalar to’p-to’p bo’lib birga 
oziqlanadi. Lichinkalar bargni tomirlari qolguncha kemirib tashlashadi. 
Keyinchalik 7-8 kundan so’ng ikkinchi yoshdagi lichinkalar alohida-alohida barg 
eti bilan oziqlanib, bargni ilma teshik qilib, po’stini qoldiradi xolos. Lichinkalar 
16-20 kun oziqlanib voyaga yetadi. Voyaga yetgan lichinkalarining uzunligi 13mm 
bo’ladi. Voyaga yetgan oziqlanishni tugatgan lichinkalar iyunning birinchi 
haftasida bargda boshini pastga qilib osiladi va to’q-sariq pillaga o’raladi. 
G’umbaklik davri 10-14 kun. Iyun oyining ikkinchi yarmida, 15-20 iyunlarda 
g’umbakdan chiqadi terak barglari bilan oziqlanadi. Iyulning birinchi haftasida bu 

---

33 
yosh qo’ng’izlar yangi avlod uchun barg ostiga to’p-to’p qilib tuxum qo’yadi. 
Tuxumda embrion rivojlanib 10-kunda lichinka chiqadi.Lichinkalar avgust oyining 
birinchi yarmigacha 20-22 kun rivojlanib voyaga yetadi. Avgust oyining ikkinchi 
yarmida lichinkalar g’umbakka aylanadi. Sentyabrning birinchi haftasida yosh 
qo’ng’izlar pilladan chiqadi. Sharoit yaxshi bo’lsa oktyabr oyiningning oxirigacha 
3 –chi avlodi ham rivojlanadi. Yosh qo’ngizlar va eski qo’ngizlar yerdagi barglar 
ostiga tushib tinim davriga o’tib qishlaydi [15,18,23].