Reja: Katta maktab yoshidagi bolalarda shaxs xususiyatlarining shakllanishi

Ijtimoiy pedagogik texnologiya haqida umumiy tushunch,
uning o`ziga xos xususiyatlari
REJA:
1.Katta maktab yoshidagi bolalarda shaxs xususiyatlarining shakllanishi
2. Katta maktab yoshi rivojlanishning umumiy xususiyatidir. Katta maktab yoshidagi o'quvchilarning psixologik xususiyatlari
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim masalalaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson deganda ma’naviy jihatdan yetuk o’z Vatanining tarixi buguni va kelajagi uchun qayg’uradigan, shuningdek jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o’z hissasini qo’shish ishtiyoqida yonib yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Lekin ushbu tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar serqirra murakkab va har tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishini idrok etish mumkin. Yosh avlodni yangicha ta’lim standartlari asosida, jahon talablariga javob beruvchi mutahassislar qilib tarbiyalash uzluksiz ta’limning bir bo’g’ini bo’lgan maktabda tahsil olayotgan yoshlar maktab ta’limi va tarbiyasining o’rnini nixoyatda oshiradi. Bu ish esa o’zidan tashqari, atrofdagilar bilan bo’ladigan munosabatlarda eng ilg’or va vatan taraqqiyotiga hizmat qiluvchi fikrlarni omma ongiga singdirish kabi muhim vazifani bajarishga hizmat qiladi
Yurtboshimiz Sh.Mirziyoyevning “Yuqori sinflarda bolalar shaxs bo’lib,jamoa bo’lib shakillanadi.Ayni o’sha paytda ularni o’zlari o’rgangan muhitdan ajratib qo’ymaslik kerak.Bu yoshlarning ruhiyatiga ,davomatiga,oxir-oqibat ta’li-tarbiyasiga salbiy tasir qilishi mumkin.Shu bois ta’lim jarayonining uzluksizligini ta’minlash , o’quv dasturlarni takomillashtirish zarur”-deya takidlab o’tganligi ham ayni haqiqatdir.
Inson psixologiyasini bilish, o’z taraqqiyoti va iqtidorini tashkil etishni bilish, har qanday yosh davrida ham optimal tarzda ishga yaroqlilikni, turli o’zgarishlarga psixologik jihatdan tayyorlikni ta’minlash, yangicha fikrlash va tafakkur qilish, ro’y berayotgan jarayonlarni obektiv va to’g’ri idrok etish qobilyatini rivojlantirish muammosini ilgari surdi va bu ishlarni ta’limning kichik bog’inlarida amalga oshirish kerakligi ayon bo’lib qoldi.
Katta maktab yoshi – litsey o’quvchilari (o’spirinlik davri 15-18 yosh). Bu davr o’spirinlarning ilk balog’atga yetgan davridir. Mazkur davrda jinsiy yetilish tugaydi. Ularda mustaqillik sezila boshlaydi. O’spirin yoshlar hayotga kelajak nuqtai nazaridan qaray boshlaydilar. Madaniy darajasini orttirishga intilish kuchaya boradi. his-tuyg’ularida ham o’zgarish yuz beradi. O’z-o’zlarini tarbiyalashga kirishadilar. Ideal tanlash va unga ergashish kuchayadi. Bu davrda ular o’rtasida munozaralar o’tkazish yaxshi natija beradi. O’spirinlar o’z guruhiga intiladi. Shuning uchun ham o’spirinning barcha intilishlari ma’lum maqsadga yo’naltirilgan bo’lishi zarur.
Bola insoniy munosabatlar tizimida ham alohida o‘rin egallayotganini, ota-onasi, yaqinlari, atrofdagilari unga yosh boladek emas, balki o’z vazifalari, majburiyatlari bor bo’lgan, o‘z faoliyat natijasiga ko‘ra hurmatga sazovor bo‘lishi mumkin bo‘lgan alohida shaxs sifatida munosabatda bo‘ladilar. Buning natijasida bolaning o‘z-o‘zidan oilasi, sinfi va boshqa jamoalardagi o‘z o‘rnini anglay boshlaganini ko‘rish mumkin. Bu davrda bolaning "Men shuni xohlayman” motividan "Men shuni bajarishim kerak” motivi ustunlik qila boshlaydi.
Katta maktab yoshidagi o’quvchilarni har tomonlama yetuk, go’zal axloqli, xush odobli inson qilib kamol toptirish hozirgi kunning muhim vazifalaridan biridir. Chunki bu narsa milliy qadriyat va ruhiyatni tiklash jarayonida ta’lim va tarbiya samaradorligini oshirish masalasidan kelib chiqadi. Mazkur muammoni o’rganishda psixologlar oldida turgan vazifani muvaffaqiyatli amalga oshirishda boshlang’ich ta’limni ilmiy asosda to’g’ri yo’lga qo’yish uchun o’quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish zarur. O’quv faoliyati kichik maktab yoshidagi o’quvchi uchun nafaqat bilish jarayonlarining yuqori darajada rivojlanishi, balki shaxsiy xususiyatlarining rivojlanishi uchun ham imkoniyat yaratadi.
Yetakchi bo’lgan o’quv faoliyatidan ham tashqari boshqa faoliyatlar o’yin, muloqot va mehnat ham o’quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu faoliyalar asosida muvaffaqiyatga erishish motivlari bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi. O’quv faoliyati o’quvchilarda o’qishda muvaffaqiyatga erishish extiyojini qondirsa, shuningdek, tengdoshlari orasida o’z o’rniga ega bo’lish imkoniyatini ham yaratadi. Aynan ana shu o’rin yoki mavqega erishish uchun ham bola yaxshi o’qishga harakat qilish mumkin. Bu yoshdagi bolalar doimiy ravishda o’zi erishgan muvaffaqiyatini boshqa tengdoshlarining muvaffaqiyati bilan solishtiradilar. Ular uchun doimo birinchi bo’lish nihoyatda muhim.
Bu yoshdagi bolalarda mavjud bo’lgan ishonuvchanlik, ochiqlik, tashqi tasirlarga beriluvchanlik, itoatkorlik kabi xususiyatlari ularni shaxs sifatida tarbiyalashga yaxshi imkoniyat yaratadi. Bu davr bolaning turli faoliyatlaridagi muvaffaqiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy shaxsiy xususiyatlarini yuzaga kelish va mustahkamlanish davri hisoblanadi. Bu davrda muvaffaqiyatga erishish motivlari tarkib topishi bilan birgalikda mehnatsevarlik va mustaqillik kabi sifatlari mustahkamlanib boradi. Mehnatsevarlik bolada o’zi qilayotgan ishidan zavq olsagina yuzaga keladi.
Mustaqillikni shakllantirish uchun bolaga mustaqil ishlarni ko’proq buyurish va ishonch bildirish nihoyatda muhimdir. Shunindek, shunday bir ijtimoiy psixologik muhit yaratish kerakki, unda bolaga biror bir ishni mustaqil, ijtimoiy vazifa bajarishni topshirish, bu ishni bajarish jarayonida bola o’zini tengdoshlari, kattalar va boshqa odamlarning lideri deb his qilsin. Ana shu his bolada mustaqil bo’lishga undovchi motivlarni yuzaga keltiradi. Maktab yoshidagi bola o’zining individual xususiyatlarini anglaydi. Bolani o’z-o’zini anglashi ham jadal rivojlana boradi va mustahkamlana boradi.
Katta maktab davrining oxiriga borib bolalar, ayniqsa, qizlar o’zlarining yuz tuzulishiga alohida e’tibor bera boshlaydilar. Ular o’zlarining o’quv faolayati jarayonida o’zlaridagi xulq-atvori va faoliyatini o’zi tomonidan muvofiqlashtirish qobilyati rivojlanadi, ongli ravishda bir fikrga kela olish qobilyati rivojlanadi, o’z faoliyatini o’zi uyushtirishga hamda bilim olish jarayoniga bo’lgan qiziqishni qaror toptirishga yordam beradi. O’quvchi xulq-atvorini motivlashtirishi ham ozgaradi. Bunda do’stlari va jamoaning fikrlari asosiy motivlar bo’lib qoladi. Ahloqiy his tuyg’ular va shaxsning irodaviy xususiyatlari shakllanadi.
Buyuk allomalar ta’kidlagalaridek, kishining xarakteri hammadan ko’proq uninig hayotining dastlabki bilimlarida tashkil topadi va mazkur xislatlatida namoyon bo’lgan sifat mustahkam o’rnashadi va bolaning mustahkam tabiatiga aylanadi. Bolaning ikkinchi tabiatida ijobiy xis-tuyg’ularni, shaxs fazilatlarini tarkib toptirishda, yuksak insoniy sifatlarni ularda shakllantirishda barcha ma’suliyat boshlang’ich sinf o’qituvchisining zimmasiga tushadi.
Mehnatsevarlik, ishdan zavqlanish atamalari bu davrning asosiy mavzularni ifodalaydi bu davrda bolalar nimadan nima hosil bo’lishini va u qanday ishlashini bilishga intilishi bilan band bo’ladilar. Bolaning “Ego” muvofiqligi endi bunday ifodalanadi: “Men” – men nimaga o’rgangan bo’lsam. Bolalar maktabda o’qib, faol ishtirok anglangan tartib – intizom qoidalariga qo’shiladi. Maktab tartib-qoidalari bilan bog`liq bo’lgan odam mukammal ijrochidir. Bu davrning qaltisligi shundaki, o’z-o’zidan qoniqmaslik hissini, o’z qobiliyatlari yoki tengdoshlari orasidagi mavqeidan shubhalanish tajribasizlikni namoyon qilishdan iborat
Katta sinfda maktab o'quvchilari, asosan, kasbiy o'zini o'zi belgilashga qaratilgan. O'rta maktab o'quvchisi turli kasblar bo'yicha navigatsiya qilishi kerak, bu unchalik oson emas, chunki kasbga munosabat o'z shaxsiy emas, balki boshqa birovning tajribasiga asoslanadi, bu odatda mavhum, tajribali emas, talaba tomonidan azoblanmagan. . Hozirgi sharoitda umumta’lim maktablari hajmidagi ta’lim yetarli emas, deb hisoblanadi. Oliy ta'lim normaga aylanib bormoqda; Maktab universitet yo'lidagi qadam sifatida qabul qilinadi. "Qabul qilish" maxsus ta'lim bosqichiga aylanadi va u juda hissiy jihatdan yuklanadi, chunki. jamiyatning iqtisodiy tabaqalanishi davrida barcha kasblar muvaffaqiyat ko'rsatkichi sifatida qaralmaydi.
E.Eriksonning fikricha, bir qator ijtimoiy va individual shaxsiy tanlovlar, identifikatsiyalar va oʻz taqdirini oʻzi belgilashdan iborat shaxsiy oʻziga xoslik inqirozi (individual oʻziga xoslik, uzluksizlik va birlik hissi) atrofida quriladi. Agar yosh yigit bu muammolarni hal qila olmasa, u noto'g'ri shaxsiyatni rivojlantiradi. D. Marsha (Marsiya) o'ziga xoslikni shakllantirishning to'rtta asosiy variantini aniqladi: Oldindan qabul qilingan xulosa holati - bu shaxs mustaqil qarorlar davrini boshdan kechirmasdan, balki boshqa birovning fikri, bosimi asosida tegishli munosabatlar tizimiga kiritilgan, muayyan majburiyatlarni o'z zimmasiga olgan holat.
O'rta maktabda kattalar bilan muloqotga qiziqish ortadi. Hayotning istiqbollari ota-onalar, asosan professionallar bilan muhokama qilinadi. O'rta maktab o'quvchisi sevgan odamiga ideal sifatida munosabatda bo'ladi, go'yo u o'zining ideal "men"ini o'zi bo'lishni xohlagan va balog'at yoshida bo'lishni xohlagandek sinab ko'radi. Kattalar bilan munosabatlar, garchi ishonchli bo'lsa ham, ma'lum masofani saqlaydi. Erta o'smirlik davrida o'zini o'zi belgilashni shakllantirish uchun tengdoshlar bilan muloqot ham zarur, ammo u boshqa funktsiyalarga ega. Agar o'rta maktab o'quvchisi kattalar bilan maxfiy muloqotga murojaat qilsa, asosan muammoli vaziyatlarda, o'zi qaror qabul qilish qiyin bo'lganida, do'stlar bilan muloqot samimiy va shaxsiy bo'lib qoladi.
Bunday muloqot o'rta maktab o'quvchilarini yaqin odamlar bilan bog'laydigan munosabatlarda yaqinlik izini qoldiradigan maxsus ishonch, intensivlik, e'tirof bilan ajralib turadi. " O'g'il va qizlar doimo muloqotni kutishadi. Bunday ruhiy holat ularni suhbatdoshni, muammolarini tushunadigan odamni izlashga majbur qiladi. Yoshi bilan tushunishga bo'lgan ehtiyoj sezilarli darajada oshadi va qizlarda bu o'g'il bolalarga qaraganda ko'proq aniqlanadi. Tushunish majburiy ratsionallikni anglatmaydi, asosan, u hissiy hamdardlik, empatiya xarakteriga ega bo'lishi kerak.
Katta maktab yoshidagi O'smirlik davrining psixologik qiyinchiliklarini aytib o’taman:
-Psixofiziologik daraja
-Tugallanmagan jismoniy rivojlanish.
-Dismorfofobiya sindromi (jismoniy yoqimsizlik).
-Hissiy sohaning beqarorligi.
-Shaxsiy tashvishning yuqori darajasi.
-Oliy nerv faoliyatining xususiyatlari.
-Nazariy fikrlashning kechikishi.
-Semantik xotiraning ko'nikmalari va texnikasining etishmasligi, kichik hajmdagi RAM.
-Haqiqiy bo'lmagan tasavvur.
-Shakllanmagan ixtiyoriy soha.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!