Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

To’g’riqanotlilar-
 Orthoptera
14 
Quyruqli 
buzoqboshlar 
Gryllotalpidae
Oddiy quyruqli buzoqboshi-
Gryllotalpa unispina 
Sauss. 
Teng qanotlilar-
 Homoptera
15 
Shiralar
Aphidinea
Akasiya shirasi-
 Aphis craccivora 
Koch. 
16 
Terak – salat shirasi-
 Pemphigus lastucarius 
Pass. 
17 
Qayrog’och – g’alla shirasi-
 Bursocrypta ulmi 
L. 
18 
Qayrog’och – qoraqat shirasi-
 Eriosoma ulmi 
L. 
19 
Tol shirasi-
 Aphis saliceti 
Kalt. 
20 
Qalqondorlar 
Diapspididae
Bo’rtgan terak qalqondori-
Aspidiotus slavonica 
Green. 
21 
Vergulsimon olma qalqondori-
 Lepidosaphes ulmi 
L. 
22 
Akasiya soxta qalqondori-
 Eulecanium corni
Qandalalar yoki yarimqattiqqanotlilar 
Hemiptera
23 
 
Terak qandalasi 
Monosteira inermis 
Horw. 
Kapalaklar, yoki tangaqanotlilar-
 Lepidoptera
24 
Tiniq qanotlilar-
Aegereidae
Yirik tiniq qanot 
Aegeria apiformis 
Cl. 
25 
Qoramtir terak tiniqqanoti-
 Parathrene 
tabaniformis 
Rtt. 
26 
Bargo’rovchilar 
Tortricidae
Terak bargo’rovchisi-
 Semasia minutana 
Hb. 
27 
To’r hosil qiluvchi bargo’rovchi-
 Cacoecia 
reticulana 
Hb. 
28 
Tol bargo’rovchisi -
 Pandemis heparana 
Schiff. 
29 
Do’lana bargo’rovchisi-
Cacoecia crataegana 
Hb. 
30 
Kuyalar 
Hyponomeutidae
G’ovak hosil qiluvchi terak kuyasi -
Lithocolletis
populiella 
L. 
31 
Poyaxo’rlar 
Cossidae
Sassiq poyaxo’r-
Cossus cossus 
L. 
32 
To’lqin qanotlilar 
Lymantriidae
Tengsiz ipakchi 
Lymantria dispar 
L. 
33 
Arvoh kapalaklar 
Sphingidae
Terak arvoh kapalagi 
Amorpha populi 
L. 
O’rgimchaksimonlar sinfi-
 Arachnida
 
34 
Kanalar-
 Acari
Oddiy o’rgimchakkana 
Tetranychus urticae 
Koch. 

---

11 
Terakka so’ruvchi zararkunandalardan ayniqsa po’stloqlariga yopishgan 
qalqondorlar katta zarar yetkazadi. Terak o’sadigan barcha xududlarda 
qalqondorlarning bir necha turi uchraydi. Yetkazgan zarari tufayli, terakning 
dastavval novdalari, keyinchalik esa o’zi ham qurib qolishi mumkin. 
Teraklarning ayniqsa yosh nihollariga 
tiniqqanotli kapalaklarning qurti 
(steklyannisa) 
sezilarli zarar yetkazishi mumkin. Ma’lumotlarga ko’ra, o’rmon 
xo’jaliklaridagi yosh terakzorda bu zararkunanda bilan 12-19% shikastlanganligi 
aniqlangan. Zararlangan daraxtning yerdan 1-1,2 m balandlikdagi markazi 
shikastlanib, yengil shamol paytida u bo’linib, sinib tushadi.
Quyida keng tarqalgan ayrim turlarning morfologik va biologik xususiyatlari 
haqida batafsil to’xtalib o’tamiz.
Shahar mo’ylovdori-
 Ayeolesthes sarta 
Sols. 
Terak tanasi ko’pincha 
shahar mo’ylovdor qo’ng’izining 
qurtlari bilan 
shikastlangan bo’lishi mumkin. Bunday daraxtni 
qurilishda ishlatib bo’lmaydi, u shamolda sinib tushishi 
yoki qurib qolishi mumkin. Bu xasharot 2 yilda 1 marta 
avlod berib, qurtlik davri daraxtning ichida 18-20 oy 
mobaynida davom etadi. Daraxtning zararlanishi, 
odatda may oyida, qo’ng’izlar tashqariga chiqib, tuxum 
qo’yganida vujudga keladi. Ta’kidlaymiz – faqat may 
oyidagina kung’izlarni uchratish mumkin, qolgan 
vaqtda ular uchramaydi [30]. Tuxumini turli yangi 
shikastlangan va yorilgan joylarga ko’yadi, shuning 
uchun, terakning “bachki” novdalarini bahorda emas, 
balki kuzda kesib qo’yish tavsiya etiladi. Shahar mo’ylovdor qo’ng’izlari yirik 
bo’lib, to’yinib chiqqan va qo’shimcha oziqlanishga muhtoj bo’lmaydi. Shuning 
uchun ham, ularga qarshi kimyoviy usul yaxshi samara beravermaydi. Lekin 
shunga qaramasdan, ayrim sirtdan ta’sir ko’rsataoladigan dorilardan samara kutsa 
bo’ladi (bular qatoriga barcha piretroidlar hamda dimilinni kirgizsa bo’ladi).

---

12 
Shahar mo’ylovdori yaxshi uchadigan hasharot emas, shuning uchun, unga 
qarshi kurashda mexanik usulni samara bilan ishlatsa bo’ladi. Ya’ni, may oyida, 
ko’ng’izlar ayniqsa nomozshom paytida daraxt bo’ylab o’rmalab yurganida ularni 
urib tushirib o’ldirilsa yuzlab qo’yilishi mumkin bo’lgan tuxumini oldi olinadi. 
May oyida o’tkazilgan kimyoviy ishlov bir yo’la qishlovdan chiqqan barcha 
zararkunandalarga qarshi qaratilgan deb bilish kerak. Shuning uchun uni 
mas’uliyat bilan va sifatli qilib o’tkazish muvaffaqiyat garavidir. Quyidagi 
insektisidlarni terak va tollarni biryo’la barcha zararkunandalarga qarshi ishlatsa 
bo’ladi: 
siperfos 
– 0,1% lik, 
karate 
(atilla) –0,04%, 
abalon 
(0,03%), 
danadim 
– 
0,15%, 
dursban 
– 0,06% va b.