Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

(Adabiyotlar sharhi)
Terak va tolga 700 ga yaqin zararkunanda hasharotlar va 100 ga yaqin 
kasallik qo’zg’atuvchilar zarar yetkazadi. Ular orasida ildiz, poya, novda va barg 
zararkunandalari mavjud (
xrush qo’ng’izlari, tiniq qanotli terak poya kapalagi, 
shiraning birnecha turi, terak va tol barg kemirarlari, shahar mo’ylovdor 
qo’ng’izi, sassiq daraxtxo’r, terak va tol kuyasi 
va boshq.). 
O’zbekiston sharoitida olib borilgan izlanishlar natijasida terakning turli 
qismlarida oziqlanuvchi 34 ta turga oid zararkunandalar aniqlangan (1-jadval) [30]. 
Bularning orasida eng asosiylari va ko’p uchraydiganlari quyidagilardir: shahar 
mo’ylovdor qo’ng’izi (
Acolesther sarto 
Sols.), terak bargkemirari (
Melasoma 
populis 
L.), tol bargkemirari (
Plagiodera versicolora 
Haich.), o’rgimchakkana 
(
Tetranychus urticae 
Koch.), kichik terak zlatkasi (
Buprestis picta 
Pall.), sassiq 
daraxtxo’r (
Cossus cossus 
L.), qalqondor va sohtaqalqondorlar, tiniq qanot 
(steklyannisa) -
Sciaptiron tabeniforme 
va boshqalar. Respublikamiz tog’oldi 
xududlarida tengsiz ipakchi hamda arvoh kapalaklar –brajniklar ham vaqti-bilan 
uchrab turadi. Bulardan, terak barg kemirari (asosan lichinkasi) terak bargini 
kemirib zarar keltirsa, shiralar barg shirasini so’rib qo’yadi. Shuningdek, shahar 
mo’ylovdor qo’ng’izi terakning yog’ochlangan qismini zararlasa, terak kichik 
zlatkasi (tilla qo’ng’iz) po’stloq va po’stloq osti qabatini shikastlaydi. 
Terakka gal (shish) ko’zg’atuvchi shiralarning bir necha turi doimo zarar 
yetkazadi. Bir yilda bir necha avlod berib rivojlanuvchi bu hasharotlar daraxt 
barglarini sanchib-so’rish paytida o’zidan maxsus ajratgan auksin moddalari 
to’qimalarni keskin kengayib ketishiga olib kelib, shishlar yaratadi. O’zlari esa 
yaproq va novdalardagi bunday shishlarning ichida ma’lum davrgacha yashay 
boshlaydi. Tabiiyki, bunday daraxt rivojdan orqada qoladi; sekin va qiynalib 
o’sadi. Terak navdalarining o’sish nuqtalarida terak kuyasini uchratish mumkin. 
Yiliga 2-3 avlod berib rivojlanadigan bu zararkunanda ham, terak o’sishini 
susaytiradi. 

---

9 
1 2 3 
4 5 6 7