Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Darsning maqsadi: Sut emizuvchilarning morfo-anatomik tuzilishini o’rganish.

Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar.
Sut emizuvchilar hayvonot olamining eng yuksak darajada taraqqiy etgan va progressiv sinfi hisoblanadi. Ularning asosiy progressiv belgilari quyidagilar:
1. Bosh miyasi juda katta va bunda oliy nerv faoliyatining markaziy, ya’ni kulrang miya moddasidan tashkil topgan yarim sharlar po’stlog’i, ayniqsa, yaxshi rivojlangan, Hidlov, ko’ruv va eshituv organlari ham kuchli rivojlangan. Tashqi quloq va quloq suprasi bor. O’rta quloq bo’shlig’ida 3 ta – uzangi, sandon va bolg’acha kabi eshituv suyakchalari joylashgan.
2. Tishlari guruhlarga, ya’ni kurak, qoziq va oziq tishlariga bo’lingan va ustki jag’i bevosita miya qutisiga birikib ketadi. Pastki jag’ esa faqat 1 ta tish suyagidan tashkil topadi.
3. Issiqqonli, yuragi 4 kamerali bo’lib, undan faqat chap aorta yoyi chiqadi va qon aralashmaydi. Gavda haroratining doimiy bo’lishligi termoregulyatsiya moslamalari borligi tufayli yuzaga keladi.
4. Ko’pchilik sut emizuvchilar uchun tirik bola tug’ish, embrionning ona qornida maxsus organ – yo’ldoshda rivojlanishi, tug’ilgan bolasini sut bilan ovqatlantirish kabi xususiyatlar xosdir.
Sut emizuvchilar gavda shakli nihoyatda xilma-xildir. Besh barmoqli to’rtta oyoqlarda baland ko’tarilib turadigan uzunchoq tana hammadan ham xarakterlidir, bunday gavdada o’rtacha kattalikdagi bosh, ajralib turuvchi bo’yin va dum mavjud bo’lib sudralib yuruvchilardan farq qiladi. Bir tomondan oldingi oyoqlari suzuvchi kurakka aylanib, keyingi oyoqlari yo’q bo’lib ketgan kitsimonlar mavjud.

Mavzu bo’yicha boshlang’ich bilimni tekshirish
Kirish testlarini ishlang:
1. Sut emizuvchilarning gavdasi necha bo’limdan iborat? A-2, B-3, V-4, G-5.
2. Qaysi sut emizuvchida ter bezi bo’lmaydi? A-eshaklarda, B-itlarda, V-maymunlarda, G-cho’chqalarda.
3. Sut emizuvchilarning teri bezlari terining qaysi qavatida joylashadi? A-derma qavatida, B-malpigi qavatida, V-ter osti yog’ qatlamida, G-barcha qavatida.
4. Qalqonsimon, uzuksimon va cho’michsimon tog’aylar sut emizuvchilarning qaysi organida bo’ladi? A-xalqumida, B-tarxeyasida, V-bronxida, G-xiqildog’ida.
5. Sut emizuvchilarda embrion ona organizmi bilan qaysi organ orqali bog’lanadi? A-bachadon, B-tuxum yo’li, V-yo’ldosh, G-amnion.