2-Mavzu: Nerv tizimining fiziologiyasi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

2-Mavzu: Nerv tizimining fiziologiyasi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari.

Asosiy savollar

1. 
   Asab tizimining tuzilishi va yoshga bog‘liq xususiyatlari.
   
2. 
   Vegetativ asab tizimining fiziologiyasi va yoshga bog‘liq xususiyatlari.
   
3. 
   Markaziy asab tizimi faoliyati va yoshga bog‘liq xususiyatlari.
   

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Nerv sistemasi, neyron, markaziy nerv sistemasi, periferik, somatik, vegetativ, dendrit, akson, reflektor yoyi, orqa, bosh, uzunchoq, o‘rta, orqa miya.
1-savol bayoni.
Asab tizimi faqat tirik organizmga xos bo‘lib, barcha tuqimalar va a’zolarning bir butun harakat qilishini ta’minlaydi. Uning yordamida turli-tuman ta’sir idrok etiladi, analiz qilinadi va tashqi-ichki muhitdagi o‘zgarishlarga javob reaksiyasi shakllanadi. Asab tizimi tuzilishi jihatidan markaziy va pereferik asab tizimiga ajraladi. Markaziy asab tizimi bosh miya va orqa miya, pereferik asab tizimiga somatik va vegetativ asab tizimi kiradi. Asab xujayrasiga neyron deb ataladi. Ular tana qism, akson va dendrit tolalaridan tashkil topgan. Neyronning asosiy vazifasi axborotni qabul qilish, uni asab impulslari ko‘rinishida uzatishdir. Asab xujayralarining o‘ziga xos xususiyatlari qo‘zg‘aluvchanlik va o‘zgaruvchanlikdir.
Qo‘zg‘aluvchanlik - tashqi muhitdagi o‘zgarishlarnn kabul qilish va ularga qo‘zg‘alish reaksiyasi bilan javob berishdir.
O‘tkazuvchanlik - xujayraning qo‘zgalishini o‘tkazish qobiliyatiga aytiladi.
Asab jarayonlari markazdan qochuvchi, markazga intiluvchi va aralash asab tolalari orqali amalga oshadi. Resentorlardan olingan qo‘zg‘alish markazi intiluvchi neyronlar orqali markaziy asab tizimiga yetib keladi. Markazdan qoluvchi neyronlar orqali esa M.A.S.dan ishchi a’zoga boradi. Aralash asablarda tolalarning ikkala turi ham sodir bo‘ladi. Mana shu jarayon Reflektor yoyi deb ataluvi yuqorida zikr etilgan asab strukturasi orqali amalga oshadi. Tashqi yoki ichki ta’sirga organizmning javob reaksiyasi Refleks deyiladi.
Har qanday refleksning yuzaga kelishi uchun reflektor yoy kerak. U quyidagi elementlardan iboratdir:
a) Reseptor (qabul qiluvchi - lotincha).
b) Afferent yoki yozuvchi asab tolasi. Ta’sirni markazga o‘tkazadi.
v) Asab markazi, oraliq asab o‘tkazib hujayralari, sipanslar; bular ta’sirini afferent toladan efferent asabga o‘tkazib beradi.
g) Efferent yoki harakatlantiruvchi asab tizimi.
d) Effektor - ishlovchi a’zo.
Oddiy reflektor yeyi ikkita neyrondan tashkil topgan. Ko‘pchilik reflektor yeylar esa bir nechta neyrondan tashkil tongan bo‘ladi.