Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

7.5-rasm. Motiv funksiyalari
Davlat sektorida inson resurslarini ragʻbatlantiruvchi moddiy usullardan tashqari, juda koʻp miqdordagi nomoddiy mukofotlash usullari mavjud. I.S.Vardanyan⁹ning tavsiyasiga koʻra, 7.6-rasmda keng tarqalgan nomoddiy mukofotlash usullari keltirildi.





7.6-rasm. Nomoddiy mukofotlash usullari.
Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi¹⁰ning 180-moddasida xodimlarning mehnat uchun ragʻbatlantirish tartibi belgilangan. Hujjatga koʻra, ishdagi yutuqlar uchun xodimga nisbatan ragʻbatlantirish choralari qoʻllanilishi mumkin. Ragʻbatlantirish turlari, ularni qoʻllanish tartibi, afzallik va imtiyozlar berish jamoa shartnomalari, ichki mehnat tartibi qoidalari va boshqa lokal hujjatlarda, jamoa kelishuvlarida, intizom toʻgʻrisidagi ustav va nizomlarda belgilab qoʻyiladi. Xodimlar mehnat sohasida davlat va jamiyat oldidagi alohida xizmatlari uchun davlat mukofotlariga taqdim etilishi mumkin.
Bu mukofotlash turlari ijtimoiy takror ishlab chiqarishning quyidagi funksiyalarini bajaradi: taqsimlash, iste’mol qilish, almashtirish, ishlab chiqarish.
Davlat boshqaruvidagi xodim uchun asosiy motivlar moddiy mukofot va nomoddiy qadriyatlar deb hisoblanadi. Bu esa, davlat xizmatchisining motivatsiyasiga kam ta’sir koʻrsatmaydi. Aksiyalar, yangi tajribalar va mukofotlar kabi moddiy boʻlmagan narsalarni hisobga olish kerak. Shuning uchun toʻgʻri motivlarni shakllantirishga e’tibor berish kerak.
Davlat boshqaruvi xodimlarini ragʻbatlantirishning asosiy manbai mukofotlash va qoʻshimcha oylik ustama toʻlovlar hisoblanadi. Davlat tashkiloti rahbariyati oʻz xizmatchilarini mukofotlash va ragʻbatlantirishning dastlabki tizimlaridan foydalangan holda mukofotlashni afzal koʻradi (7.7-rasm).


7.7-rasm. Mukofotlash turlari

Davlat dasturiga kiritilgan maqsadlar asosida qoʻshimcha toʻlovlarni amalga oshirishi mumkin: xodimlarni mukofotlash, malaka uchun toʻlov, kompensatsiya tizimi, yangilik uchun ragʻbatlantirish, tashkilot xodimlarining foydada ishtiroki va boshqalar. Masalan, amerikalik mutaxassislar tomonidan oʻtkazilgan soʻrov Payfor Skills dasturi “Mutaxassislik uchun toʻlov”ning quyidagi asosiy afzalliklarini aniqlashga imkon berdi:

- ish joyini almashtirish tufayli davlat boshqaruvida ishchi kuchining katta harakatchanligini ta’minlash;
- ishdan koʻproq qoniqish;
- kadrlar qoʻnimsizligining kamayishi;
- ish vaqti yoʻqolishining kamayishi;
- mehnat unumdorligini oshirish;
- mahsulot sifatini oshirish.
Umuman olganda, davlat xizmatchilari malakasi uchun toʻlov tizimi samarali va istiqbolli hisoblanadi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, tovon paketi (kompensatsiya paketi) mukofot toʻlovlari va naqdsiz imtiyozlarni birlashtiradi (7.8-rasm).