Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

F.Gersberg nazariyasi. U firmalardan birining 200 nafar davlat xizmatchisi oʻrtasida soʻrovnoma oʻtkazib, ushbu tadqiqotlar natijasida oʻz qiziqtirish nazariyasini yaratgan. Bu nazariya F.Gersbergning ikki omil nazariyasi ham deb ataladi.
F.Gersbergning qiziqtirishning barcha omillarini ikki guruhga ajratishni koʻzda tutadi: mehnat sharoitlari omillari, qiziqtiruvchi omillar. F.Gersberg modeli korxona siyosati, muvaffaqiyat qozonish, ish sharoiti, shuhrat qozonish, ish haqi, ish natijalarining e’tirof etilishi va ma’qullanishi, jamoadagi oʻzaro munosabat, yuksak mas’uliyat darajasi, ish ustidan bevosita nazorat darajasi, ijodiy va kasbiy rivojlanish imkoniyati kabi masalalarni ilgari suradi.
Mazkur nazariyaga koʻra, mehnat sharoiti omillari davlat xizmatchisi mehnat qiladigan muhit, qiziqtiruvchi omillar esa mehnat xususiyatlari va mohiyati bilan bogʻliqdir. F.Gersberg fikricha, mehnat sharoiti omillarining mavjudligi davlat xizmatchilarini ishga qiziqtirmaydi. Bu omillar faqat ishdan qoniqmaslik hissini uygʻotmaslikka xizmat qiladi. Faoliyat samaradorligini oshirishga qiziqtirish uchun qiziqtiruvchi omillar mavjud boʻlishi kerak. Ushbu nazariyadan samarali foydalanish uchun mehnat sha-roiti va qiziqtiruvchi omillar roʻyxatini tuzish hamda davlat xizmatchilarining oʻzlariga ular nimani xohlashlarini tanlab olish imkonini berish kerak. F.Gersberg nazariyasi kamchiliklardan xoli emasligini ham koʻrsatish lozim. Insonlarning ehtiyojlari turlicha boʻlishi sababli, muayyan bir omil bir davlat xizmatchisida ishdan qanoatlantirish, boshqasida esa qoniqmaslik hissini uygʻotishi mumkin. Shu sababli omillarni ikki guruhga boʻlishni shartli deb qabul qilish darkor.


7.2. Xodimlarni mukofotlash dasturlarini ishlab chiqish


Ragʻbatlantirish – bu mehnat samaradorligi va ish haqini taqqoslash asosida davlat boshqaruvi xodimlarini samarali mehnat faoliyati uchun mukofotlash usuli. Oʻzbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi⁸ (yangi tahriri)ning 372-moddasida davlat boshqaruvi tashkilot va korxonalari xodimlarini ragʻbatlantirish xususiyatiga ega toʻlovlar jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) yillik ish yakunlari boʻyicha pul mukofoti;
2) yuridik shaxsning mukofotlash toʻgʻrisidagi nizomida nazarda tutilgan ragʻbatlantirish xususiyatiga ega toʻlovlar;
3) kasb mahorati, murabbiylik uchun tarif stavkalariga va maoshlarga ustamalar;
4) ta’tilga qoʻshimcha haqlar hamda ushbu Kodeks 377-moddasining 10-bandida koʻrsatilmagan moddiy yordam;
5) koʻp yil ishlaganlik uchun pul mukofoti va toʻlovlar;
6) ratsionalizatorlik taklifi uchun toʻlov;
7) mehnat natijalari bilan bogʻliq boʻlmagan bir yoʻla beriladigan mukofotlar.
Ushbu sektordagi muhim muammo bu ish haqining stimulyatsiya funksiyasining pasayishiga olib keladigan mehnat unumdorligining oʻsish sur’atlariga nisbatan ish haqining oʻsish sur’atlaridan sezilarli darajada ustun boʻlishi. Toʻlov tizimi odamlarda ishonch va xavfsizlik tuygʻusini yaratishi, ragʻbatlantirish va ragʻbatlantirishning samarali vositalarini oʻz ichiga olishi va koʻpayish jarayonini ta’minlashi kerak. Motivlar quyidagi funksiyalarni bajaradi (7.5-rasm).