|
Baholashning sifat uslublari. Odatda bu uslublarga baholanuvchining tarjimai holi, amaliy tavsiyanomasi (xarakteristikasi), maxsus og‘zaki so‘rovlar o‘tkazish, etalon, shuningdek muhokama qilish orqali baholash kiradi.
Baholashning miqdor uslublari xodim sifatlarini son bilan baholashni nazarda tutadi. Ular orasida koeffitsiyentlar va ballar orqali baholash eng oddiylari, ayni vaqtda samaralilari hisoblanadi.
Baholashning aralash uslublari bir yo‘la sifat va miqdor uslublarini, maxsus testlarni, ekspert baholarini qo‘llashni ko‘zda tutadi.
Jumladan, xodimning amaliy, ayniqsa, tashkilotchilik qobiliyatlarining miqdor ko‘rsatkichlari ekspert baholari asosida aniqlanadi. Buning uchun lavozimga nomzodni baholash uchun ishlab chiqarish xususiyatlari va mehnat sharoitini hisobga olgan holda 6-7 ta mezon belgilanadi.
Chunonchi:
1. Mehnatni tashkil etish va rejalash qobiliyati.
2. Kasbiy malaka.
3. Topshirilgan ish uchun mas’uliyat.
4. Xodimlar bilan o‘zaro munosabatlarni yo‘lga qo‘yish layoqati.
5. Yangiliklarni joriy etish qobiliyati.
6. Mehnatsevarligi va ishchanligi.
Nomzodning amaliy sifatlarini baholashda uning ma’lumoti, ish staji va yoshi albatta hisobga olinishi kerak.
6.2. Xodimlarni baholashni rejalashtirish
Iqtisodiy ijtimoiylashuv jarayoniga guruhiy munosabatlar ta’sirini aniqlash hamda ularni ijtimoiy psixologik omillar guruhi sifatida yaxlitlash maqsadida olib borilayotgan ilmiy izlanishimizga konseptual (shaxsga faoliyatli) yondashuvni amalga oshiramiz hamda shaxs iqtisodiy ijtimoiylashuvi konsepsiyasi va rejalashtirilgan eksperimental tadqiqotga doir asosiy Gʻoyaviy yoʻnalganlikni belgilaymiz. Buning uchun esa shaxsga faoliyatli yondashuv modeli orqali iqtisodiy ijtimoiylashuv jarayonini – shaxs, xulq-atvor va faoliyat kabi tayanch psixologik tushunchalar shakllantirish kerak. Bunda faoliyat tuzilmasi maqsad, vosita va natija komponentlarini oʻzida mujassamlashtirgan boʻlib, undan doimiy harakatdagi borliqning mohiyatini tushuntirishda foydalanilgan (masalan, E.G. Yudin).
Jumladan, iqtisodiy munosabatlarga yoʻnaltirilgan shaxs faoliyatining maqsadi xatti-harakatlarning qism va bosqichlarini aniqlashtirib beruvchi vazifalar yechimidan tashkil topgan boʻlib, asosan iqtisodiy voqelikda ayon boʻladi. Bunda shaxsning muvaffaqiyatga erishish motivasiyasini yuzaga chiqaruvchi usul/uslublar iqtisodiy faoliyat maqsadiga yetishish vositasi sifatida qoʻllaniladi. Iqtisodiy munosabatlar jarayonida erishilgan faoliyat natijasidan esa shaxs tomonidan dastlabki qoʻyilgan maqsadning samaradorligini tekshirish va baholash yoki zaruriy hollarda unga tuzatish kiritish yangisiga almashtirish uchun foydalaniladi.
Xuddi shunday yondashuv orqali, shaxs va xulq-atvor tushunchalarini ham yuqoridagi kabi shaxs iqtisodiy ijtimoiylashuvi jarayonining mohiyatini yoritishda zarur boʻladigan tayanch tushunchalar sifatida e’tirof etishimiz mumkin. Adabiyotlar tahliliga asoslanadigan boʻlsak, qabul qilingan iqtisodiy ijtimoiylashuv tushunchasida, iqtisodiy munosabatlar diqqat markazi yoʻlida bosh rolni iqtisodiy inson oʻynaydi yoki asosiy vazifani shaxsning iqtisodiy ongi bajaradi. Shuningdek, shaxs xulq-atvori mulkdorlik psixologiyasi kontekstidagi zamonaviy tadqiqotlar predmetiga aylantirilib, iqtisodiy psixologiya fanining mulkiy munosabatlarni tushuntiruvchi tayanch tushunchalaridan biri sifatida qabul qilingan.
Iqtisodiy nuqtai nazardan baholaganda, faoliyat tushunchasi, bu xoʻjalikni yuritish, tashkil etish va boshqarish bilan bogʻliq shaxs xatti harakatlari algoritmini ifodalovchi iqtisodiy faoliyat degan mazmunni beradi. Xulq-atvor tushunchasi bilan bogʻliq, xuddi shunday qarashni, marketing psixologiyasi sohasining tadqiqotlari predmetiga aylangan iste’molchi psixologiyasiga daxldor iqtisodiy xulq koʻrinishini tushuntirishda ham qoʻllash mumkin. Agar, shu sohada keng qamrovli izlanishlarni olib borgan N.V. Polyakovaning fikriga e’tiborni qaratadigan boʻlsak, bunday iqtisodiy xulq koʻrinishi, odatda, xoʻjalikni boshqarish va iste’mol qilish bilan bogʻliq shaxs faoliyatida namoyon boʻladi.
Muhimi, mazkur konseptual yondashuv bizga, bozor munosabatlari sharoitida shaxs iqtisodiy ong ijtimoiylashuvi rivojlanishi va oʻzini namoyon etishining zaruriy tashqi shartlarini tushunish imkonini beradi. Bunda diqqat-e’tiborimizni maqsad → vosita → natija zanjirli tuzilma koʻrinishidagi yaxlit tushunchani faoliyat, shaxs va xulq-atvor darajasidagi tahliliga qaratamiz. Shaxs iqtisodiy yoʻnalganlik darajasidagi xoʻjalik yuritish va uni boshqarish faoliyati maqsad-vazifalarining oʻzaro muvofiq kelishi, ikki tomonlama xarakter kasb etadigan ijtimoiy-psixologik jarayon hisoblanadi. Bir tomondan, ushbu jarayon shaxs iqtisodiy yoʻnalganligi darajasida xoʻjalikni tashkil etish va uni rivojlantirish bilan bogʻliq koʻp qirrali maqsadni qabul qilish va anglash vazifasini keltirib chiqarsa, ikkinchi tomondan, iqtisodiy yoʻnalganlik rivojlanishi shaxsdan xoʻjalik yuritish maqsadini adekvat tushunish zaruratini talab qiladi. Xuddi shunday izchillikka asoslanuvchi qonuniyatlarni biz shaxs va xulq-atvor tushunchalari mohiyatini ochishda ham qoʻllashimiz mumkin. Masalan, tovar yoki xizmatlarga boʻlgan ehtiyojni anglash hamda motivasion holatning maqsadi bilan bogʻliq xatti-harakatlarda shaxs iste’molchi xulqini namoyon etadi. Bunda iqtisodiy-psixologik natijaga erishishning asosiy psixologik vositasi hamda usul, uslublari sifatida, iqtisodiy qarashlarda qabul qilingan tushunchalar: iqtisodiy rol, iqtisodiy qobiliyat va iqtisodiy malakalar ekanligi e’tirof etiladi.
Shuni alohida ta’kidlash zarurki, bunda shaxs bajarayotgan har qanday iqtisodiy rol unga ta’sir koʻrsatayotgan tashqi shart-sharoitlar va u ishtirok etayotgan iqtisodiy voqeliklar negizida oʻz ifodasini topadi. Konsepsiyada bular faoliyat va xulq-atvorning mutanosibligi darajasiga qarab oʻzaro ajratilgan. Jumladan, anglangan iqtisodiy qobiliyatlar, oʻz ichiga, rasional fikrlash, hisob-kitoblilik, oʻz resursi va bajarayotgan iqtisodiy rollariga nisbatan oʻzini oʻzi baholash bilan bogʻliq shaxs fazilatlarini qamrab olsa, kommunikativligiga esa guruhiy qarorlarni qabul qilishdagi muloqatmandlik hamda oʻzini oʻzi namoyon qila olishi xususiyatlari kiradi. Shuningdek, voqeliklar rivojida iqtisodiy qobiliyat va malakalar yaxlit holda iqtisodiy munosabatlarga kirishayotgan shaxsning xulq-atvori samaradorligini ta’minlashda namoyon boʻladi. Konsepsiyaga muvofiq, moddiy jihatdan ta’minlanganlik va iqtisodiy farovonlik, asosiy iqtisodiy natija sifatida qaralib, bizga, iqtisodiy munosabatlar sub’yektining cheklangan rusurslar bilan toʻliq ta’minlanganlik darajasini, ana shu resurslardan foydalanish samaradorligini yoki boʻlmasa ushbu resurslarning jarayondagi odilona taqsimoti bilan bogʻliq masalalarning tub mohiyatini tushunishda yordam beradi. Demak, iqtisodiy-psixologik natija esa butun shaxs iqtisodiy ijtimoiylashuvi jarayonini muvofiqlashtiradigan toʻrtta komponent toʻgʻrisidagi asosiy ma’lumotlarni oʻzida mujassamlashtiradi. Bu toʻrtta component: (1) oʻzini oʻzi baholash, (2) iqtisodiy qobiliyatlilik, (3) iqtisodiy rollar va (4) iqtisodiy malaka hisoblanib, ular oʻz navbatida iqtisodiy ijtimoiylashuv jarayonida shaxs erishadigan asosiy iqtisodiy natijani baholashning ochqich kaliti sanaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
