Qarshi davlat universitet ijtimoiy fanlar kafedrasi «tasdiqlayman»

Amir Temur va uning avlodlari qurgan Temuriylar saltanati ona Vatanimiz tarixida mavjud bо‘lgan davlatchilik an’analarining bevosita, yuksak vorisiy davomi edi. Temur, Shohruh, Umarshayx Mirzo, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Bobur qurgan saltanatlar Turkistonda azaldan davom etib kelgan turkiy sivilizatsiya, ilm-fan, madaniyat, diniy-falsafiy, badiiy-ahloqiy, ijtimoiy-siyosiy g‘oyalar, davlatchilik, idora va boshqarish, qonunchilik tizimlarining yanada tezkor va uzluksiz taraqqiy etishini ta’minladi.
Amir Temur ijtimoiy-siyosiy qarashlarining mag‘izi, ularning Markaziy Osiyo, jahon ijtimoiy-siyosiy fikri taraqqiyotidagi о‘rni, uning о‘limi oldidan “Vasiyati”da muxtasar ifodalangan. U “Biz kim, mulki Turon, Amiri Turkistonmiz. Biz kim, millatlarning eng ulug‘i, Turkning bosh bо‘g‘inimiz”¹degan. Sohibqiron о‘gitlarida ona Vatanimiz Turkistonga, millatimizga muhabbat, uning sha’ni-shavkati uchun qayg‘urish, buning uchun mas’uliyatni chuqur anglash, xalqimiz, millatimizning jahondagi nufuzini yuksak tutish, ardoqlash kabi muqaddas asoslar berilgan.
Amir Temurning “Temur tuzuklari” kitobida davlat idorasi va ahli fuqaroga munosabatda adolat, insof, diyonat, el-yurt tinchligi va obodligi bosh g‘oya sifatida ilgari surildi.
Bu g‘oyalar temuriylar davlatining g‘oyaviy tamoyillarining ustivor yо‘nalishi edi. Amir Temurning bunyodkorlik g‘oyalari va amaliy faoliyati katta ahamiyatga ega bо‘lib, uning asosiy maqsadi bunyodkorlik va yaratuvchilik edi. Jumladan, u “Temur tuzuklari”da: “Agar fuqarodan birining uy-imorati buzilib, tuzatishga qurbi yetmasa, kerakli uskunalarni yetkazib berib, unga yordam berilsin”, deb kо‘rsatma beradi. Shu о‘rinda, I.Karimovning Amir Temur о‘z davlatini aql-zakovat va huquqiy asos bilan idora etgan desak adolatdan bо‘ladi, degan fikrlari nihoyatda о‘rinlidir. Zero, Sohibqiron о‘z bunyodkorlik maqsadiga yetishish uchun sobit qadamlik bilan harakat qilgan. Jumladan, bu haqda “Temur tuzuklari”da yozganidek, “Biror ishni bajarishni о‘ylasam butun zehnim, vujudim bilan bog‘lanib, bitirmagunimcha undan qо‘limni tortmadim”.¹ Uning Movarounnahr, Xuroson va boshqa joylarda bunyod etgan inshootlari, temuriylar sulolasi davridagi madaniyat, fan va adabiyot sohasidagi yutuqlar bunga misol bо‘la oladi. Barcha davlatlarda va turli xalqlar tarixida milliy g‘oya va mafkura о‘zida gumanizm talablarini, xalqning iroda va intilishlarini aks ettirgan taqdirda jamiyatni birlashtirib, uning salohiyati va imkoniyatlarini tо‘la yuzaga chiqarishda beqiyos omil bо‘ladi.
XV asr va undan keyingi davrlarda Turkistondagi ijtimoiy, falsafiy fikr rivojida Alisher Navoiyning merosi muhim о‘rin tutadi.
Turkiston xalqlarining boy ijtimoiy-falsafiy, diniy-ahloqiy, madaniy taraqqiyotida XIX asrning ikkinchi yarmi, XX asr birinchi choragidagi davr о‘zining nihoyatda sermazmun va inqilobiy suronliligi, g‘oyaviy-nazariy va mafkuraviy harakat shakllarining xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Bu holat ijtimoiy taraqqiyotning о‘ziga xos yо‘nalishi edi. Ayni chog‘da Turkiston xalqlari Chor Rossiyasining mustamlaka zulmidan qutulish, milliy davlatchilikni qurish, о‘z milliy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy taraqqiyotiga yо‘l ochishga qat’iy kirishgandilar. Bu jarayonning yetakchi kuchi – milliy savdo va sanoat burjuaziyasi hisoblanib, u juda katta qiyinchiliklar bilan bо‘lsada, xalqimizning tub iqtisodiy-siyosiy va ma’naviy manfaatlarini himoya qiladiga nazariy asos – jadidlar ma’rifatchiligini shakllantirib, uni har tomonlama qо‘llab-quvvatlamoqda edi. Jadidchilik ma’rifatchiligi va mafkurasi Turkistondagi an’anaviy sharqona, Ahmad Donish, Muqimiy, Furqat, Berdaq nomlari bilan bog‘liq ma’rifatchilikni xalqlarning demokratik va milliy vatanparvarlik uyg‘onishiga yо‘naltirgan umummilliy mafkurasi darajasiga kо‘tardi. Jadidlar asoslab bergan g‘oyaviy maqsadlar Munavvarqori, Behbudiy, Fitrat, CHо‘lpon, Zavqiy, Avloniy, Mulla Qilich, Hamza, Ayniy, Tavallo, Azjiy va boshqalarning ta’limotida umummilliy, umumturkiy manfaatlarni aks ettiradigan, anglab yetishga olib keluvchi mafkura darajasiga kо‘tarilgan edi.