|
Dialog haqqında túsinik
Dialog - bul social óz-ara tásirdiń quramalı forması. Dialogda qatnasıw geyde monolog dúziwden kóre qıyınlaw boladı. Pikirlerińizdi oylap, sorawlar birovning sóylewin qabıllaw menen bir waqıtta payda boladı. Dialogda qatnasıw quramalı kónlikpelerdi talap etedi: sáwbetles tárepinen aytılǵan pikirdi tıńlaw hám tuwrı túsiniw; juwapan óz pikirin qáliplestiriw, onı til arqalı tuwrı ańlatıw ; sáwbetlestiń pikirlerinen keyin sóylewdiń óz-ara tásiri temasın ózgertiw; málim bir sezimiy sesler uyǵınlıǵın saqlań ; pikirler kiyingan lingvistik formanıń tuwrılıǵın baqlaw ; onıń normativligin baqlaw hám eger kerek bolsa, tiyisli ózgertiw hám qosımshalar kirgiziw ushın sóylewińizdi tıńlań. Baylanıstiń dialogik formasınıń rawajlanıwı balanıń social intellektini rawajlandırıwda etakchi rol oynaydı hám bunda tiykarǵı orındı iyeleydi ulıwma sistema sóylewdi rawajlandırıw boyınsha jumıslar balalar bog'chasi... Sonıń menen birge, dialognı úyretiw mektepge shekem jas daǵı úlken jas daǵı balalarda social intellektni rawajlandırıwdıń maqseti retinde de kórip shıǵilıwı múmkin. Sóylewdiń túrli qırların ózlestiriw dialogik sóylewdi rawajlandırıw ushın zárúr shárt esaplanadı hám usınıń menen birge, dialogik sóylewdiń rawajlanıwı balanıń individual sózler hám sintaktik strukturalardan ǵárezsiz paydalanıwına járdem beredi. Uyqas sóylew balanıń ana tilin, onıń dawıs dúzilisin, sóz baylıǵın hám grammatik dúzilisin ózlestiriw degi barlıq jetiskenliklerin óz ishine aladı.
Til - shártli belgiler sisteması bolıp, ularning járdeminde odamlar ushın arnawlı bir manoga hám mazmunǵa iye bolǵan dawıslar yiǵindisi uzatıladı. Sóylewde olohida insannıń ruwxıylıqı ańlatpa tupadi. Sóylew jeke tárepten olohida shaxsqa tán bolıp, ol jaǵdayda olohida uingan insannıń psixologiyasi sawlelenedi, til esha hámme ushın bir bolıp tabıladı. Sóylew arqalı bildirilgen ichoralar járdeminde arnawlı bir predmet, háreket, jaǵday hám h. k. ańlatpalanadı. Sóz esha, predmet yamasa hádiyse to'ǵrisidagi toshavvur menen boǵliq. Ulıwmalastırıw funksiyası hár bir sóz ulıwmalastırıw ózgeshelikine iye ekenligi menen boǵliq, bul esha oylawdıń júzege shıǵıwına múmkinshilik yoratadi. Pikir almashuv, yáni Sáwbet arnawlı bir malumotlarni, pikirlerdi, tuyǵularni odamlar bir -birewlerine etkazib beriwden ibarat bolǵan yarayon bolıp tabıladı. Insan sóylewiniń anıqlıǵı sheklengen muǵdardaǵı sóylewiy belgiler - túrli quramalılıqtaǵı torkibiy bólimler (dawıslar, bo'ǵinlar, sózler hám gápler) ordamida insannıń sheksiz -shegarasız túrli -rayon pikirlerin, maqsetlerin hám tuyǵularini ańlatıw imkaniyatın beredi. Sáwbet mazmunı - bul individualliklararo oloqalarda bir tirik jonzotdan ekinshisine etkaziladigan informaciya. Sáwbet mazmunına tirik janzattıń ishki motivatsion yamasa emotsional jaǵdayı haqqındaǵı alumotlar kiriwi múmkin. Sáwbet arqalı bir tirik janzattan ekinshisine, tirik janzattı malum tartibda oloqaga kirisiwge jóneltiriwshi, ularning emotsional jaǵdayları (toq kewillik, shadlıq, g'ozab, qayǵu, ayralıq hám sol sıyaqlılar ) haqqındaǵı malumotlar ótiwi múmkin. Bunday informaciya odamdan odamga etkaziladi hám shaxslararo oloqalar ornatıw quralı bolıp xızmet etedi. Biz, ashıq kóngilli hám shodlanayotgan odamga qaraǵanda, g'ozablanayotgan yamasa ozob shekip atırǵan odamga salıstırǵanda ózimizdi basqasha qamtımız. Bir janzattan basqasına etkaziladigan toshhqi ortalıq jaǵdayı haqqındaǵı malumot, mısalı, qáwipden yamasa jaqın otrofda unamlı, biologiyalıq zárúrli faktorlardıń, daylik, azıqtıń bar ekenligi haqqındaǵı eskertiw Sáwbet mazmunı bolıwı múmkin. Odamda Sáwbet mazmunı hoyvonlarnikiga qaraǵanda talay keńlew bolıp tabıladı. Odamlar bir -biri menen dúnya haqqındaǵı bilimler, arttırılǵan tojriba, uqıplar, ilmiy tájriybe hám kónikmalarni jamlaǵan informaciya menen almashadilar. Insan Sáwbeti kóp jismli bolıp, ishki mazmunına kóre túrli -rayon bolıp tabıladı. Sáwbet maqseti - bul insanda úshewlerbu aktivlik túri júzege keletuǵın sebep. Hoyvonlarda Sáwbet maqseti bolıp basqa tirik jonzotni malum háreketke chorlash, ol yamasa bul háreketti ámelge asırmaslik kerekligi haqqındaǵı eskertiw xizmet etiwi múmkin. Mısalı, ana óz dawısı yamasa háreketi menen bolasini qáwipden agah etiwi múmkin; pada daǵı bázi hoyvonlar basqalardı ularga hoyotiy zárúrli doraklar etip kelgeni haqqında eskertiwleri múmkin.
Sáwbet qurallarına tómendegiler kiredi:
1. Til - Sáwbetıw ushın qollanılatuǵın sózler, ańlatpalar hám ularni Sáwbetde qóllaw ushın manoli sóz dizbegilerge birlestiriw qaǵıydaları sisteması, sonıń menen birge, túrli kórinish hám sırtqı kórinisler degi (tekstler, sızılmalar, pát), informaciya jazıw, etkazish hám saqlawdıń texnikalıq quralları (radio- hám videotexnika, jazıwdıń mexanik, magnitli, lazerli hám basqa formaları ) dagi belgiler sistemaları hám jazıwdan ibarat.
2. Emotsional kórsetilgenlik, bir qıylı sóz dizbegine túrlishe mánis beriwge ılayıq. 3. Sáwbetlestiń mimikasi, gewde jaǵdayı, názeri sóz dizbegi manosini kúsheytiwi, tolıqtırıwı yamasa biykarlaw etiwi múmkin. 4. Ím-ishara -ichoralar Sáwbet quralı retinde ulıwma qabıl etilgen, yáni, belgilengen manoga ıyelewi yamasa ekspressiv, yáni, sóylewdiń ańlatpaliligini jáne de asırıwı múmkin. 5. Sáwbetlesler Sáwbetindegi aralıq materiallıq, milliy onganalarga, sáwbetleske bolǵan ichonch dorajasiga boǵliq boladı. Insan ozıniiń tur ishindegi Sáwbet usılları hám quralların tańlaw daǵı jańa ashılıwchiligi boyınsha er soyyorasida bizge malum tirik janzatlardı talay quwıp ótdi.
Sáwbet tómendegi basqıshlarǵa bólinedi:
- Sáwbetke bo'lga mútajlik (informaciyanı etkazish yamasa odan xabarlı bolıw, sáwbetleske tásir kórsetiw zárúr, hám h. k.) Basqa odamlar menen oloqaga kirisiwge odaydı ;
- Sáwbet maqsetleri, Sáwbet jaǵdayın to'ǵri belgilew;
- sáwbetles shaxsın belgilew;
- óz Sáwbeti mazmunın joybarlaw, odam aynan ne haqqında sóz júrgiziwin toshavvur etedi (odatda anglanmagan halda );
- insan ongsiz túrde (bázan sanalı ) paydalanıwı múmkin bolǵan anıq qurallar, sóylewiy sóz dizbegilerdi tańlaydı, qanday sóylep, ozınii qanday tutıwın oylap qóyadı ;
- sáwbetlestiń juwap reaksiyasın aqıl qılıw hám bahalaw, qaytar oloqa ornatıw tiykarında Sáwbet samaradorligini nazorat qılıw ;
- Sáwbet baǵdarı, usılı, metodlarına ońlawlar kirgiziw.
Eger Sáwbet aktining biror-bir halqası izdan chiqqudek bolsa, sózleytuǵın ushırasıw kutgan nátiyjelerine erise umayd`i.
Do'stlaringiz bilan baham: |
