Qaraqalpaqstan awil xojalig’i ha’m agrotexnologiyalar instituti

Juwmaq

Sonday eken, sóylew - bul verbal kommunikatsiya, yaǵnıy, til jardemindegi baylanıs procesi bolıp tabıladı. Insan sóylewi túrme-túr sırtqı kórinislerge iye. Biraq sóylewdiń qanday formasından paydalanbasaqta, ol sóylewdiń eki tiykarǵı awızsha yamasa jazba túrlerinen birine tiyisli boladı. Awızsha sóylewdiń tiykarǵı baslanǵısh kórinisi bolıp, sáwbet formasında keshetuǵın sóylew esaplanadı. Bunday sóylew sáwbet yamasa dialog dep ataladı. Onıń tiykarǵı ózgesheligi sáwbetles tárepinen aktiv alıp barılatuǵın sóylew esaplanadı, yaǵnıy, sáwbet processinde eki sáwbetles qatnasıw etip, tildiń ápiwayı gáp hám sóz dizbegilerdi qollaydilar. Dialog sóylewdiń ashıq halda ańlatılıwı talap etpeydi, sebebi sáwbetles sáwbet dawamında ne haqqında sóz yuritilayotganini túsinedi hám basqa sáwbetles tárepinen bildirilgen sóz dizbegin pikiran juwmaqlay aladı. Soǵan uqsas jaǵdaylarda bir ǵana sóz basqa sáwbetles tárepinen aytılǵan sóz dizbegin juwmaqlap qoyıwı múmkin. Bunda bir ǵana sóz pútin sóz dizbeginiń ornın basadı. Sóylewdiń basqa formasın sózleytuǵın tárepinen aytılǵan sóylew quraydı, bunda tıńlawshılar onıń sóylewin aqıl etediler, lekin ol jaǵdayda tuwrıdan-tuwrı qatnaspaydılar. Bunday sóylew monolog dep ataladı. Bayanatshınıń sóylewi monologik sóylew esaplanadı. Bul sóylew psixologiyalıq tárepten dialogdan quramalılaw bolıp tabıladı, sebebi ol tıńlawshınan óz oy-pikirlerin túsinikli, qatań logikaqa tiykarlanǵan halda bayanlaw mamanlıǵın talap etedi. Bunda sózleytuǵın etkaziladigan informaciyanıń tıńlawshılar tárepinen ózlestirilishini bahalawı zárúr, yaǵnıy, ol tek óz sóylewinigina emes, bálki tıńlawshılardı da baqlawı kerek boladı. Dialog da, monolog da aktiv hám tómen bolıwı múmkin. Sóylewdiń aktiv forması - bul Sózleytuǵınnin’ sóylewi, tıńlawshınıń sóylewi bolsa tómen formada kórinetuǵın boladı. Gáp sonda, tıńlayotganimizda sırtdan onsha sezilmasada, ishimizde Sózleytuǵınnin’ sózlerin tákirarlaymız. Adamlar aktiv hám tómen sóylew formalarınıń rawajlanıw dárejesine kóre ajratıladılar. Kóbinese adam basqa adamdıń sóylewin jaqsı túsinedi, lekin óziniń pikirlerin jetkizip bere almaydı. hám, kerisinshe, adam etarlicha jaqsı sóylep beriwi múmkin, lekin basqalardı tıńlawdı ulıwma bilmaydi.