|
Jumıstıń qurılısı: Biziń jumısımız kirisiw,eki bap, juwmaqlaw hám paydalanǵan ádebiyatlardan, kólemi 31 betten ibarat.
I BAP. ÓTESH SHAYÍR ÓMIRI HÁM DÓRETIWSHILIGINIŃ IZERTLENIWI
1.1.Ótesh shayır shıǵarmalarınıń jıynalıwı hám baspadan shıǵarılıwı
Ótesh Alshınbay ulınıń ómirine tiyisli materiallar menen shıǵarmaların jıynaw isi ótken 30-jıllarda qolǵa alındı. Shayırdıń qosıqların hám ómirine tiyisli maǵlıwmatlar eń dáslep S.Máwlenov hám Sh.Xojaniyazovlar tárepinen jıynaldı.
Sh.Xojaniyazov hám S.Máwlenovlar Ótesh Alshınbay ulınıń kóp qosıqların Máteke iyshan degenniń meshitinen kómiwli kitaplar arasınan tapqan hám onı kóshirip alǵan. Óteshtiń “Qarız alma”, “Shermende” eki qosıǵın Kúnxojanıń hám Berdaqtıń qosıqları menen qatar 1960-jılı Taxtakópir rayonınıń 2-awıl “Aǵartıw” kolxozınıń aǵzası Dáwletyar Qurban ulınan S.Máwlenov hám Sh.Xojaniyazovlar jazıp aldı. Bul shayırdıń eń dáslepki jazıp alınǵan qosıqları esaplanadı. Sonday-aq, “Hayran etti” poemasın Taxtakópir rayonınıń 2-awılında Arzımbet Awıl ulınan, 1932-jılı “Dárkar”, “Qızlar” degen qosıqların Taxtakópir rayonı turǵını Dáwletyar Qurban ulınan 1933-jılı, “Nuratdin”, “Kórdim”,. “Bes jigit”, “Qorqaman”, “Ótti dúnyadan” qosıqların 1937-jılı jazıp alındı.
“Nuratdin” qosıǵın Moynaq rayonınıń turǵını Seytbek Razbek ulınan, “Ótti dúnyadan” qosıǵın Taxtakópir rayonı turǵını Óteman degen adamnan, al “Kórdim”, “Bes jigit”, “Qorqaman” qosıqları Máteke iyshan degenniń meshitinde kómiwli qıssa kitaplardan kóshirilip alınǵan. “Yańlıdı”, “Árman menen”, “Ur”, “Bolar”, “Sáwmeymenˊ, “Asarman”, “Jetermen”, “Izimbet”, “Berdaq baqsıǵa juwap ”, “Qıtayǵa” qosıqlarınıń qay jılı jazıp alınǵanı kórsetilmegen.
1960-jılı shayırdıń “Kók ózek” qosıǵı jazıp alındı. Bul qosıq muǵallim Turǵanbay Genjemuratov degen Taxtakópir rayonınıń turǵını Nawrızbaeva Gúlxatishadan jazıp alınǵan. “Kók ózek” qosıǵı Omar Súyirbek ulınıń “Jańa suw” qosıǵı menen stili, ideyalıq mazmunı hám forması jaǵınan bir-birine júda uqsas.
T.Genjemuratov tárepinen 1960-jılı shayırdıń “Kók ózek” qosıǵı menen qatar “Ógizim”, “Oymaq” sıyaqlı qosıqları jıynaldı.
1954-1962-jıllar aralıǵında Qaraqalpaqstan rayonlarına shólkemlestirilgen ádebiy ekspediciyalarda shayırdıń “Túlki ton kiygen tońarma”, “Qádir molla” qosıqları menen qatar onıń ómirine tiyisli bir qansha maǵlıwmatlar jazıp alınǵan. “Túlki ton kiygen tońarma” qosıǵı tolıq emes, al “Qádir molla” qosıǵı hár túrli variantta ushırasadı.
Ótesh Alshınbay ulınıń jıynalǵan shıǵarmaları 1940-jıldan baslap baspa sózde daǵazalana basladı. Sol jılı onıń “Qaraqalpaq xalıq tvorchestvosı” atlı ádebiy toplamda: “Nuratdin”, “Shermende”, “Kórdim”, “Gúlziyba” hám “Berdaq baqsıǵa juwap” qosıǵınan úzindi járiyalandı. Bul qosıqlar menen qatar shayırdıń ómiri tuwralı qısqa maǵlıwmatlar basılıp shıqtı.
Shayırdıń shıǵarmaları óz aldına toplam bolıp 1948-jılı “Tańlamalı shıǵarmaları” degen at penen basıldı. Bul toplamǵa kirgen qosıqlardıń kóbisi shayırdıń bunnan burın baspada járiyalanǵan shıǵarmaları. Bunnan tısqarı aldın baspa júzinde shıqpaǵan “Dárkar”, “Yánlıdı”, “Qızlar”, “Berdaq ólgende” hám óziniń balası ólgende jazǵan qosıqları jańadan qosıldı. Toplamnıń sóz basına “Ótesh shayır” degen qısqa maqala berilgen.
Ótesh shayırdıń baspa sózde basılıp shıǵılǵan qosıqlarınıń ayrımları keyingi dáwirlerde “Qaraqalpaq ádebiyatı” xrestomatiyalarında hám “Qaraqalpaq antologiyası”nda qayta basılıp kelingen.
1962-jılı Ótesh Alshınbay ulınıń shıǵarmaları óz aldına tolıqtırılıp toplam bolıp basılıp shıqtı. Shayırdıń bul toplamdaǵı “Kók ózek”, “Bes jigit”, “Bolar”, “Qarız alma”, “Ur”, “Sáwmeymen”, “Asarman”, “Jetermen”, “Ne qıldıń”, “Izimbet”, “Túlki ton kiygen tońarma”, “Qádir molla”, “Shoshqa” qosıqları hám “Hayran etti” poeması birinshi márte basılıp shıǵarıldı.
Shayırdıń dóretpelerin izertlewdiń taǵı bir túri shayırdıń ómiri hám dóretpeleri haqqında baspa sózde járiyalanǵan ilimiy miynetler, maqalalar bolıp tabıladı. Bunday jumıslar 1940-jıldan baslanǵan. 1948-jılı Óteshtiń ómiri hám tvorchestvosı boyınsha úsh maqala daǵazalanǵan. Onıń birewi I.Saǵiytovtıń Ótesh toplamınıń aldına jazılǵan sóz bası. Bul maqalada shayırdıń dóretiwshiligine qısqa tallaw islengen. Ekinshi maqala K.Berdimuratovtıń “Ótesh shayır–azatlıq jırshısı” “Ótesh shayır” degen gazetaǵa qolaylastırılǵan maqalalar. Bul maqalalarda Ótesh shayırdıń ómirine tiyisli jańa maǵlıwmatlar kirgizilgen, shıǵarmaları qısqa analizlengen hám shayırdıń jámiyetlik kózqarasları boyınsha pikirler aytılǵan. Óteshtiń shıǵarmaların bir qansha tolıqlaw tallaw hám ómiri jóninde keńlew maǵlıwmatlar beriw N.Dáwqaraevtıń “Revolyuciyaǵa shekemgi qaraqalpaq ádebiyatı tariyxınıń ocherkleri” miynetiniń Óteshke arnalǵan bóliminde kózge taslanadı. Bul miynette Óteshtiń baspada járiyalanıp júrgen qosıqlarına ilimiy baha berilip, onıń xalıqshıl shayır bolǵanlıǵı dálillenip kórsetilgen2.
Ótesh shayırdıń ómiri hám dóretpeleri haqqında baspada daǵazalanǵan maqalalar kólemi jaǵınan qısqa bolıwı hám ayırım kemshiliklerine qaramastan shayırdıń dóretpelerin úyreniwde, onı xalıq massasına tanıtıwda kútá áhmiyetli jumıslar boladı. Ekinshi tárepten Óteshtiń dóretiwshiligin taǵı da tereńnen izertlewge xızmet atqaradı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
