Qaraqalpaq ádebiyatı” kafedrası páninen kurs jumíSÍ

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ
BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI

Qaraqalpaq filologiyası hám jurnalistika fakulteti
“Qaraqalpaq ádebiyatı” kafedrası
__________________ páninen
KURS JUMÍSÍ
Ótesh shayır shıǵarmalarınıń janrlıq ózgeshelikleri

5120100 – Filologiya hám tillerdi oqıtıw (qaraqalpaq filologiyası) 3-^g kurs studenti

Orınlaǵan: __________________ Qabılova G.
Qabıllaǵan: __________________ Orınbaev.T
Nókis-2022


Mazmunı:

KIRISIW……………………………………………………………………………3
I BAP. ÓTESH SHAYÍR ÓMIRI HÁM DÓRETIWSHILIGINIŃ IZERTLENIWI

1. 
   Ótesh shayır shıǵarmalarınıń jıynalıwı hám baspadan shıǵarılıwı…………..6-8
   
2. 
   Shayırdıń ómiri hám dóretiwshiliginiń arnawlı izertleniwi………………….9-11
   

II BAP. ÓTESH SHAYÍR SHÍǴARMALARÍNÍŃ JANRLÍQ ÓZGESHELIKLERI
2.1. Ótesh shayır shıǵarmalarında didaktikalıq kózqaraslar…………………….12-16
2.2. Publicistikalıq hám táriyip shıǵarmaları……………………………………..17-21
2.3. Satiralıq shıǵarmaları…………………………………………………….22-25
2.4. “Ótti dúnyadan” qosıǵınıń janrlıq ózgesheligi……………………………….26-29
JUWMAQ………………………………………………………….30
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR…………………………………..31

Kirisiw
Temanıń aktuallıǵı. XXI ásir intellektual potencial, oy-pikir hám mánawiyat ásiri sıpatında insaniyat aldında jańadan-jańa gorizontlardı ashıw menen birge, biz ilgeri kórmegen, dús kelmegen keskin mashqalalardı keltirip shıǵarmaqta. Búgingi quramalı hám qáwip-qáterden jıraq bolmaǵan zamanda jazıwshınıń insaniyattıń erteńgi kúnin oylap, adamlardı iymanlıqqa, insap-diyanat, mehir-aqıbet hám keń peyillikke shaqırıwǵa qaratılǵan jalınlı sózi hár qashanǵıdan da úlken áhmiyetke iye bolmaqta. Búgingi dáwirdegi milliy ádebiyatqa hám jazıwshılar dóretiwshiligine Ózbekistan Respublikasınıń Birinshi Prezidenti İ.A.Karimov: –Jazıwshı «Áy, adamzat, kózińdi ash, sen ne ushın jasap atırsań, insan degen ullı atqa múnásip bolıw ushın neler islep atırsań»?-degen sorawlardı kitap qumar aldında, jámiyet aldında qatań talap qoya alsa ǵana, óziniń insanıylıǵın hám dóretiwshiligin orınlaǵan boladı»¹-degen edi.
Qaraqalpaq ádebiyatında hár túrli tematikadaǵı lirikalıq shıǵarmalar turmısımızdaǵı ózgerislerdi, jańalanıwlardı, dáwir haqıyqatlıǵın real sáwlelendiriwi boyınsha sońǵı dáwirde ádewir dárejede rawajlanıwı kózge taslanadı. Qaraqalpaq ádebiyatınıń janrlıq belgileri XIV-XVII ásir ádebiyatında tek terme-tolǵawlardan ǵana ibarat bolsa, XIX ásirdegi klassik shayırlar poeziyasında Kúnshıǵıs xalıqları poeziyasın kóriwge boladı. XIX ásir shayır shıǵarmalarınıń janrlıq jaqtan bay shıǵarmalar esaplanadı. Mısalı, Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh shayırlar óz dáwirlerindegi jamiyetlik turmıs haqıyqatlıqların, ómirge kózqarasların, insanlardıń minezlerin, is-háreketlerin hár túrli mazmúndaǵı qosıqlarında kórkemlep súwretlep bergen. Klassik shayırlardan biri Ótesh shayır shıǵarmalarınıń mazmunı ádewir bay shıǵarmalar. Shayır shıǵarmalarınıń derlik kópshiligi izertleniwdi talap etedi. Bunnan kelip shıǵıp biz shayır shıǵarmalarınıń janrlıq jaqtan izertlewdi kurs jumısımızdıń aktual máselesi dep aldıq.
Temanıń izertleniw jaǵdayı: XIX ásir qaraqalpaq klassik shayırı Ótesh shıǵarmaların izertlewde A.Pirnazarovtıń “Ótesh, Omar hám folklor” (1991) miynetinde janrlıq jaqtan azı-kem tallawlar aytıp ketken. S.Mátekeev “Óteshtiń shayırlıq sheberligi”(2009) miynetinde Ótesh shayır shıǵarmalarında dástúr hám jańashıllıq negizinde lirikalıq qaharman obrazın jasaw, onıń poeziyasıniń janrlıq, syujet, kompoziciyalıq ózgeshelikleri kózqarasınan tallanadı. Sonday-aq, Ótesh shayırdı arnawlı izertlegen A.Karimovtıń “Ótesh shayırdıń ómiri hám dóretiwshiligi” (1984) miynetinde shayır turmısı hám dóretiwshilik jumısları haqqında keń kólemde maǵlıwmatlar beriledi.