Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

9.25-rasm. Mehnatga haq to’lashning ishbay tizimlari

---

Ular shaxsiy yoki jamoa asosida, bevosita va mukofotli bo’lishi 
mumkin. Uning progressiv va akkord turlari mavjud.
Tadbirkorlar o’rtasida ishbay tizimi xodimlar uchun rag’batlantiruvchi 
kuchga ega, mehnat unumdorligini oshiradi, mehnat xarajat-lari ustidan 
samarali nazorat o’rnatishni ta’minlaydi, degan fikrlar keng tarqalgan.
Biroq mehnatga haq to’lashning ishbay shakli va uning tizimlari 
boshqaruv uchun ancha murakkabdir. Chunki, bu tizimlarda samarali 
ishlab chiqarish standartlari, me’yorlari qo’llanilishi talab etiladi. Bu 
standart va me’yorlarni esa muntazam ravishda qayta ko’rib chiqish 
darkor. Shu bilan birgalikda ishbay shaklini barcha turdagi mehnat 
faoliyatiga qo’llab bo’lmaydi.
Mehnatga haq to’lashning ishbay shakli qo’llanilishi uchun 
quyidagilar mavjud bo’lishi lozim:
-
mehnatni me’yorlash imkoniyati;
-
mehnat sarfini hisobga olish imkoniyati;
-
mehnat natijasini hisobga olish imkoniyati;
-
unumdorlikni oshirish imkoniyati;
Mehnatga akkord haq to’lash
ishbay shaklining bir turi bo’lib, 
bunda mahsulot birligi sifatida buyum, ish va xizmatlar majmui olinadi. 
Bu buyum, ish va xizmatlar majmuiga mehnat va ish haqi xarajatlari 
kal’kulyatsiyasi tuziladi. Ya’ni bu usulda bevosita ishbay shaklidan farkdi 
ravishda, ish haqi miqdori hisobi mahsulot birligidan yirikroqtayyor 
mahsulot birliklari bo’yicha chiqariladi.
Mehnatga akkordli-mukofotli haq to’lash tizimida
me’yor 
bo’yicha to’lanadigan ishbay haqqa mehnat natijalari va sifati (me’yoriy 
muddat qisqartirilganligi, mahsulotning yuksak sifati) uchun mukofot 
to’lanadi.
Akkord haq to’lashda ish haqining yuqori chegarasi bo’lmaydi. 
Xodimga o’zining vaqt birligi davomida bajaradigan ish miqdorini 
belgilash imkoniyatining berilishi akkord sharti hisoblanadi.