Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

S o li, va majburiyatlar 
haddan tashqarj k o 
soliq 
salg‘ut,
ya’ni yer solig‘i edi. Bundan tashqari, 
alg‘ut
(bir 
yo‘la to ‘lanadigan soliq), 
miltiq puli
(qurol sotib olish uchun 
aholidan yig‘iladigan jarima), 
arava oluv
(aholi aravalarini davlat 
ishlariga safarbar etish), 
uloq tutuv
(aholining ot va tuyalarini 
safarbar etish), 
qo‘nalg‘a
(elchilar va amaldorlarga ko‘chib o‘tish 
uchun joy berish), so‘ysun (qo‘nalg‘a chog‘ida amaldorlami 
mehmon qilish uchun mol so‘yish), 
chopar puli
(soliq yig‘ish 
xabarini yetkazuvchilar u ch u n haq t o ‘lash), 
tarozuyona
(tarozibonga to ‘lov haqi), 
mirobona
(mirob uchun yig‘im), 
darvozabon puli
(yukni o‘tkazganlik uchun shahar darvozasi 
qorovuliga to ‘lanadigan haq), mahalliy hukmdorga haq to ‘lash, 
qorovulga haq to ‘lash, pul solig‘ini qabul qilayotganda xazinachiga 
haq to ‘lash, 
qo‘riqbonga
(o‘rmon yoki yaylov nazoratchisiga)

---

haq to ‘lash, 
mushrifona
(hosilni tekshiruvchi va uning miqdorini 
aniqlovchi amaldorga haq to ‘lash), 
afanak puli
(begar maj- 
buriyatini o‘tash haqida xabar berganlik uchun to ‘lanadigan 
haq), 
chibik puli
(ommaviy ishlardan ozod etilgani uchun 
to ‘lanadigan haq), ruhoniylarga to ‘lanadigan haq.
Ko‘rinib turibdiki, mehnatkash xalq 18 xil soliq va boshqa 
to ‘lovlar to ‘lagan. Hunarmandlar, tashqi savdo bilan shug‘ulla- 
nuvchi savdogarlar, chorvadorlar zakot to ‘lashgan.
Bundan tashqari, mehnatkash xalq tinkasini qurituvchi 
quyidagi bir qancha majburiyatlami ham o‘taganlar:
1. 
Begar—
rasman 12 kunlik davlat majburiyati; unga ko‘ra, 
qishloqning har bir xonadonidan bir kishidan odam larni 
to ‘plashardi. Ular har yili turli qurilish ishlarida, kanal qazishda, 
yo‘llarni tuzatishda, xon saroylari qurilishida ishlar edilar. 
Begaming muddati 12 kun deb belgilangan bo‘lsa-da, aslida u 
bir oy, undan ko‘proqqa ham cho‘zilar edi.
2. 
Qazu —
butun qishloq aholisini katta va kichik kanallami 
tozalashga safarbar etish majburiyati.
3. 
Ichki va obxo‘ra qazu —
har yili kanallarning suv 
taqsimlagichini tozalash majburiyati.
4. 
Hachi —
himoya dambalari qurish va ularni mustah- 
kamlashda qatnasliish majburiyati.
5. 
Otlanuv —
xon ovida qatnasliish uchun lashkarlikka kelish.
Sug‘orish tizimi bilan bog‘liq majburiyatlar oddiy mehnat-
kash xalq yelkasidagi og‘ir yuk edi. Chunki bu majburiyatlaming 
barchasi qo‘lda ketmon bilan bajarilar, tuproqlar esa zambilda 
tashilar yoki yelkada ko‘tarib chiqilar edi. Suv chiqarish va 
himoya to ‘g‘onlari tuproq, yog‘och hamda chimlardan qurilar 
ediki, ko‘pincha ular suvning bosimiga bardosh bera olmas edi. 
Ana shunday paytlarda ular qaytadan qurilardi. Bosimga bardosh 
berganlari esa bir yildan ortiqroq chidamas edi. Kelasi yili ulami 
qayta qurish kerak bo‘lardi.
Melmatkash xalqning og‘ir qismatini o‘zaro ichki urushlar 
battar og‘irlashtirgan edi.
1. Nega Xiva xonligida Buyuk Britaniya yoki Fransiya sanoati-
•
da yuz bergan o ‘zgarishlar sodir bo‘lmadi?
2. Xiva xonligining davlat tuzumi va boshqaruv tizimi haqida 
nimalarni bilib oldingiz?
3. Aholi qanday majburiyatlami o‘tagan?

---